تحریم‌ها با اقتصاد ایران چه کرد؟ | بازگشت سطح زندگی به 17 سال پیش | مقایسه سهم غذا در سبد خانوار در سال‌های 67 و 98

همشهری‌آنلاین/ دکتر جواد صالحی‌اصفهانی مدرک دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه هاروارد دریافت کرد و امروز استاد اقتصاد در دانشگاه ویرجینیا تک است. او مقاله خود را درباره تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران در یک دهه گذشته (بین سال‌های 2010 تا 2019) در دو بخش رفاه خانواده‌ها و اشتغال تنظیم کرده و بخش پایانی آن را هم به نتیجه‌گیری اختصاص داده است.

در چکیده مقاله دکتر صالحی‌اصفهانی چنین آمده است: «هدف از اعمال تحریم‌های سخت علیه ایران فشار آوردن بر مسئولان با سخت کردن زندگی مردم است و تا امروز تحریم‌ها در به وجود آوردن بحران اقتصادی و ضربه زدن به رفاه مردم عادی تا حدودی موفق بوده‌اند. هدف این مقاله مطالعه تاثیر تحریم‌ها بر میزان مصرف خانگی و اشتغال از سال 2010 است. تحریم‌ها تاثیر دوگانه بر اقتصاد ایران دارند؛ کاهش میزان درآمد دولت از فروش نفت و قطع کردن روابط تجاری ایران با دنیای خارج.

کاهش درآمدهای ارزی هم به معنی افزایش تورم و آسیب زدن به درآمد خانوارهاست. وقتی درآمد دولت کم می‌شود، رکود اقتصادی پدید می‌آید و پیامد آن کاهش مصرف و تاثیر بر اشتغال است. بررسی آمار میزان مصرف خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد پس از تحریم‌های سال 2010 روند رو به رشد مصرف منفی شد و با بیرون رفتن آمریکا از توافق هسته‌ای - برجام و آغاز کارزار فشار حداکثری ترامپ، این روند منفی شدت بیشتر گرفت.

از سوی دیگر، با کاهش صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی بخش‌های تجاری و بازرگانی غیر وابسته به نفت روندی رو به رشد داشتند و اشتغال در بخش‌های تولیدی افزایش یافت اما ناگهان کرونا از راه رسید و این روند متوقف شد. با این حال، از آنجا که افزایش نسبی میزان اشتغال به دلیل پایین بودن دستمزد واقعی بود، بیشتر شدن تعداد شاغلان نتوانست بر کاهش استانداردهای زندگی تاثیر مثبت بگذارد.

تاثیر بحران اقتصادی هم یکسان توزیع نشده است و خانوارهای روستایی بیشترین ضربه را از این بحران خورده‌اند. از سال 2010 نرخ فقر در مناطق روستایی دو برابر شده و در شهرها 60 درصد افزایش یافته است. رکورد خوب جمهوری اسلامی ایران در نصف کردن نرخ فقر از 20 درصد در سال 2000 به کمتر از 10 درصد در سال 2010 قربانی کاهش شدید درآمد دولت و همزمان شدن اعمال تحریم‌های ترامپ و شیوع گسترده کرونا شد.

گرچه ایران می‌توانست در سال‌های ابتدایی دهه 2010 با دور زدن تحریم‌ها درآمدهای حاصل از فروش نفت را هزینه کند اما با سخت‌تر شدن این فرآیند و کاهش بی‌سابقه ارزش پول ملی، تلاش‌ها برای جلوگیری از کم شدن شدید مصرف خانوار و بیشتر شدن فقر ناکام ماند. از سال 2011 حدود هشت میلیون ایرانی از طبقه متوسط به زیر متوسط سقوط کرده‌اند و چهار میلیون نفر به آمار فقرا افزوده شده است.

از جمله مهم‌ترین نکته‌های مقاله دکتر صالحی اصفهانی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• با وجود افزایش سریع قیمت مواد غذایی، سهم غذا از سبد خریدهای خانواده همچنان کمتر از 30 درصد باقی مانده است. این سهم در سال 1988 و پایان جنگ ایران و عراق که کارشناسان آن را بدترین دوران اقتصادی تاریخ ایران می‌دانند، حدود 45 درصد بود؛ 15 درصد بیش از سال 2019.

• از 2010 تا 2019 با سخت‌تر شدن تحریم‌ها، میانگین تولید ناخالص داخلی و درآمد خانوارها چندان زیاد نشد و تقریبا ثابت ماند اما به تدریج بر آمار اشتغال افزوده شد. این آمار سال 2018 در تمام بخش‌ها از 2011 بیشتر بود اما با آمدن ویروس کرونا روند رو به رشد اشتغال هم تقریبا متوقف شد.

• میانگین میزان مصرف افراد خانواده با سخت‌تر شدن تحریم‌ها در 2011 به شکلی چشمگیر کاهش یافت و سال 2019 حدود 18 درصد کمتر از سال 2010 بود. در واقع، میانگین مصرف خانوارهای ایرانی در سال 2019 به نرخ سال 2002 رسید و 17 سال به عقب برگشت.

برای خواندن متن اصلی مقاله «تحریم‌ها با اقتصاد ایران چه کرد؟» اینجا را کلیک کنید.