شناخت فلز طلا

طلا یا زَر با نشان شیمیایی Au نام یک عنصر است. طلا فلزی نرم و چگال و شکل‌پذیر به رنگ زرد روشن و براق است که در مجاورت هوا و آب زنگ نمی‌زند و تیره نمی‌شود. از نظر شیمیایی، طلا فلزی واسطه است که در گروه 11 جدول تناوبی جای دارد و یکی از کم واکنش‌ترین عنصرهای جامد در شرایط استاندارد است. پس می‌توان این فلز را به صورت خالص در طبیعت به صورت دانه‌ای یا تکه‌ای در میان سنگ‌ها، کانی‌های بلوری شده و مواد ته‌نشینی آبرفتی پیدا کرد. همچنین در میان کانی‌ها به صورت ترکیبی با دیگر عنصرها به ویژه تلوریم دیده شده اما فراوان نیست. نماد شیمیایی این عنصر، Au از نام لاتین آن aurum به معنی «درخشش سپیده دم» گرفته شده‌است.

ارزش طلا به دلیل کمیابی آن، کاربرد پذیری آسان، تصفیه راحت، مقاومت در مقابل زنگ زدن و خوردگی، رنگ متمایز، واکنش‌ناپذیری با دیگر عناصر است؛ ویژگی‌هایی که در کمتر فلز دیگری دیده می‌شود. همچنین این فلز این قابلیت را دارد که تا حد رشته‌های بسیار کوچکی درآید که این خاصیت در ساخت جواهرات کاربرد بسیار مهمی دارد. طلا از آغاز تاریخ مکتوب بشر همواره فلزی گران‌بها و محبوب بوده‌است که برای ضرب سکه، ساخت جواهرات و کاربردهای هنری استفاده می‌شده‌است. در گذشته سیاست مالی بسیاری از کشورها بر پایه استاندارد طلا استوار بود یعنی پول هر کشوری معادل مقدار مشخصی از طلا بود. استاندارد طلا از آغاز جنگ جهانی اول در بیشتر کشورهای اروپایی و پس از آن به تدریج در کشورهای دیگر کنار گذاشته شد و سیاست پول بی‌پشتوانه جایگزین آن شد.

طلا علاوه بر کاربرد سرمایه‌ای و استفاده در جواهرات کاربردهای گوناگون دیگری از جمله: دندان‌پزشکی، تولید شیشه‌های رنگی و صنایع الکترونیک دارد و با توجه به رسانایی الکتریکی بالا در سیم‌کشی الکتریکی کاربرد دارد.

بر اساس برآوردها در طول تاریخ بشر تا سال 2012 در مجموع 174 هزار تُن طلا استخراج شده‌است. معادل 5٫6 میلیارد اونس تروا و از نظر حجمی معادل 9261 مترمکعب (مکعبی که با اضلاع 21 متری) که بر اساس برآوردها 50٪ آن به صورت جواهرات، 40٪ به صورت شمش‌ها و سکه‌های سرمایه‌گذاری در ذخایر طلای رسمی بانک‌های مرکزی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سرمایه‌های شخصی و حدود 10٪ در بخش صنعت نگهداری می‌شود.

تولید جهانی طلا در سال 2011 حدود 2700 تن بود که نسبت به 2260 تن سال 2008 افزایش داشته‌است. از دهه 1880 تاکنون بخش بزرگی از تولید طلای دنیا در آفریقای جنوبی انجام شده‌است. در حدود نیمی از کل طلایی که تاکنون استخراج شده از آفریقای جنوبی آمده‌است و از سال 1905 تا 2007 به‌طور پیوسته همیشه این کشور در صدر فهرست تولید طلا قرار داشت. در سال 1970 این کشور 1480 تن طلا معادل 79٪ کل طلا تولید جهانی را به خود اختصاص بود. سهم آفریقای جنوبی در تولید طلا در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته به‌طوری‌که چین در سال 2007 با 276 تن بزرگترین تولیدکننده طلا شد.

هند بزرگترین واردکننده طلا در دهه‌های اخیر بوده‌است که به دلیل تقاضای بالای جواهرات طلا در این کشور است. برآورد می‌شود که 18 هزار تن طلا در خانه‌های هندی‌ها نگهداری می‌شود. هرچند در سال 2013 تقاضای طلا در چین از هند پیشی گرفت. واحد اندازه‌گیری طلا در بازار جهانی اونس تروا معادل 31٫1 گرم است. قیمت طلا در ژوئیه 2020 معادل 1800 دلار برای هر اونس بوده که معادل حدود 58 هزار دلار برای هر کیلوگرم است.

طلا در برابر بیشتر اسیدها پایدار است اما در تیزاب سلطانی (نیترو-هیدروکلریک اسید) حل می‌شود دلیل برگزیدن نام «تیزاب سلطانی» برای توانایی حل کردن طلا است. افزون بر این طلا در محلول‌های آلکالینی سیانور که در معدن کاری کاربرد دارد، و در جیوه با ساخت آلیاژ ملغمه هم حل می‌شود. نیتریک اسید که توان حل کردن نقره و فلزهای پایه را دارد در برابر طلا ناتوان است. این ویژگی نیتریک اسید در آزمون اسید برای شناسایی و تأیید طلا به کار می‌آید.

طلا معمولاً به صورت آلیاژ همراه با فلزات دیگر استفاده می‌شود. مس رایج‌ترین فلز برای ساخت آلیاژ طلاست و گاهی از فلزات دیگری مثل نقره، نیکل، و پالادیوم هم استفاده می‌شود. درصد طلای موجود در هر مصنوع فلزی به عنوان عیار طلا نامیده می‌شود که معمولاً از واحد 24 یا واحد 1000 بیان می‌شود. مثلاً طلای 18 عیار (750) حاوی 75 درصد طلاست و طلای 900 شامل 90 درصد طلاست.

---

طلای آب شده

طلای آب شده یا به اختصار آب‌شده یک اصطلاح در بازار طلاست و منظور از آن طلاهای بازگشتی مردم (طلای خریداری شده طلافروشی‌ها) که جهت تولید مجدد ذوب می‌شوند را می‌گویند. طلای آب شده را در وزن‌های متفاوتی می‌توانیم در بازار پیدا کنیم و بسته به نیاز، طلافروشان طلای آب شده با وزن‌های دلخواه تولید می‌کنند. البته امروز این نوع طلا در حال تبدیل شدن به نوعی سرمایه‌گذاری طلا با پتانسیل بالا است. شکل آن به صورت غیر منظم و عیار آن مختلف است و با ارسال آن به ری‌گیری، بعد از ذوب عدد صحیح عیار مشخص می‌گردد.

معیار قیمت گذاری طلا با عیارهای مختلف در بازار ایران بر اساس طلای آب شدهٔ 17 عیار (یا طلای 705) می‌باشد. چیزی که مرسوم است از اصطلاح آب‌شده در برابر سایر متفرقات طلا از قبیل النگو، انگشتر و سایر می‌باشد که به دلیل تفاوت اجرت و عیار هیچ‌یک معیار پایه‌ای برای بازار طلا نیستند. برای اینکه عیار طلا (درجه خلوص طلا) مشخص شود، قطعه کوچکی از آن را (کمتر از نیم گرم) برش می‌زنند و به آزمایشگاه‌های «رِی‌گیری» می‌دهند تا روی قطعه آزمایش‌هایی انجام دهد و عیار را اعلام کند. پس از اینکه آزمایش‌های مورد نیاز برای پیدا کردن میزان طلای خالص موجود انجام شود، شماره رسیدی روی پاکت و قبض ری‌گیری ثبت می‌شود و این شماره برروی طلای آب شده نیز درج می‌شود که به اصطلاح به آن «انگ زنی» گفته می‌شود. شماره‌ای که روی قطعه طلای آب شده به صورت عمیق حک شده‌است شماره شناسه آن قطعه از طلا در اتحادیه طلا و جواهرات است. علاوه بر انگ، نام آزمایشگاه ری‌گیری نیز روی طلای آب شده حک می‌شود.

انگی که ری‌گیری‌های تهران می‌زنند عددی چند رقمی است و علاوه بر تماس با خود ری‌گیری، از تلفن گویای اتحادیه تهران به شماره 88931833 نیز می‌توان عیار طلا را در هر لحظه دریافت کرد. در ایران بر خلاف بازار طلای جهانی که قالب 31٫103 گرمی از طلای خالص 24 عیار معیار قمیت‌دهی مشتقات طلا هستند، تنها واحد گرمی طلای آب شده معیار می‌باشد. بر خلاف اصطلاح آب شده برای قیمت سنجی سایر متعلقات طلا، فرایند تبدیل طلای مستعمل به شمش تمیز را آب کردن می‌نامند.

---

شکل طلا

طلا شکل کریستالی ویژه‌ای ندارد (اصطلاحاً آمورف یا بی‌شکل). در طبیعت معمولاً در میان سنگ‌های آتشفشانی و گاهی در میان رسوبات رودخانه‌ای و دریاچه‌ای یافت می‌شود. در سنگ‌های آتشفشانی به شکل دندریتی دیده می‌شود و در رسوبات به صورت دانه‌های ریز و درشت. اولین و بارزترین مشخصهٔ طلا، رنگ زرد و برق فلزی آن است. اما در موارد بسیار زیادی ممکن است با طلای ابلهان یا پیریت اشتباه گرفته شود. مهم‌ترین تفاوت در زمان این تشخیص، خاصیت چکش خواری طلا است. در حالی که پیریت با ضربهٔ چکش، خرد می‌شود، طلا در برابر ضربه تنها کمی تغییر شکل می‌دهد. لازم است ذکر شود طلا از نظر کریستالوگرافی در رده FCC قرار دارد.

---

ویژگی‌های طلا

طلا شکل‌پذیرترین ماده‌است. یک گرم از این عنصر را می‌توان آن قدر چکش زد تا به اندازهٔ یک ورق با مساحت یک متر مربع پهن شود یا یک اونس را به اندازهٔ 300 پا پهن کرد. برگهٔ طلا می‌تواند آن قدر نازک شود تا در پایان شفاف شود در این صورت نور گذرا از آن به رنگ آبی مایل به سبز خواهد بود چون طلا به شدت نور زرد و قرمز را باز می‌تاباند. چنین ورقه‌های نیمه شفافی به خوبی پرتوهای فروسرخ را باز می‌تاباند، این ویژگی در پوشش‌های محافظ در برابر پرتوهای فروسرخ یا پرتوهای گرمایی مانند لباس‌های محافظ در برابر گرما یا در برابر خورشید مانند لباس فضانوردان به کار می‌آید.

طلا می‌تواند با بسیاری از فلزها آلیاژ شود. این آلیاژها در بدست آوردن سختی و نرمی‌های گوناگون، دمای ذوب مناسب، پدیدآوردن رنگ دلخواه و دیگر کاربردهای فلزشناسی مورد نیازند.[8] طلا رسانای خوب گرما و جریان برق است. از نظر شیمیایی رطوبت هوا و واکنشگرهای ناب خورنده بر آن بی‌اثرند. به همین دلیل در ساخت سکه و گوهرسازی بسیار مناسب است و البته می‌توانند پوشش مناسب برای دیگر فلزهای واکنش پذیر باشد. دارای میل ترکیبی بسیار پایینی است و در برابر بیشتر اسید و بازها ایستادگی می‌کند. می‌توان گفت طلا عنصری حل نشدنی است هرچند که در تیزاب سلطانی می‌توان آن را حل کرد.

اکسیدهای معمول طلا عبارتند از طلای یک و سه بار مثبت یا طلا و طلا . یون‌های طلا در محلول به آسانی کاهیده می‌شوند در صورت افزودن هر فلز دیگری در نقش عامل کاهش، می‌بینیم که فلز افزوده اکسید و حل می‌شود در مقابل فلز جامد طلا در ظرف ته‌نشین می‌شود.

طلای پالودهٔ باکیفیت، بی‌بو، بی‌مزه و پایدار در برابر خوردگی است. طلا چگالی بالایی دارد، یک مترمکعب از آن 19٬300 kg وزن دارد. برای مقایسه: چگالی سرب 11,340 kg/m3 و چگالی سنگین‌ترین عنصر یعنی اسمیم 22,610 kg/m3 است.

---

رنگ طلا

طلای رنگی (به انگلیسی Colored gold) طلاهایی هستند که به رنگ و از جنس طلای خالص نیستند. طلای خالص رنگ زرد کمی مایل به قرمز دارد اما طلاهای رنگی دیگری نیز قابل تولید است. طلاهای رنگی به سه دسته قابل تقسیم هستند: آلیاژی، میان‌فلزی و سطوح کارشده مانند لایه‌های اکسید.

طلای سفید به آلیاژی از طلا همراه با دست‌کم یک فلز سفیدرنگ گفته می‌شود. آلیاژ طلا برای ساخت طلای سفید معمولاً نیکل، منگنز، و پالادیم و در مواردی نقره، روی، پلاتین، و مس است. البته رنگ طلای سفید مرسوم در جواهرسازی رنگ واقعی این آلیاژ نیست، بلکه با روکش کردن طلا از فلز رودیم به دست می‌آید.

از آن‌جا که طلا در حالت خالص بسیار نرم است، در جواهرسازی با افزودن فلز دیگری آن را مقاوم‌تر می‌سازند. برای ساخت طلای زرد معمولاً از مس استفاده می‌شود اما برای طلای سفید از فلزی سفید یا نقره‌ای رنگ استفاده می‌شود. ویژگی‌های طلای سفید بسته به نوع و مقدار فلزی است که به طلا اضافه می‌شود. نیکل فلزی محکم و سخت است و در نتیجه آلیاژ طلا و نیکل برای ساخت حلقه، سنجاق و گیره مناسب است. آلیاژ طلا و پالادیم نرم‌تر و انعطاف‌پذیرتر است و برای سرویس‌های جواهرات و سنگ‌های قیمتی کاربرد دارد. گاهی فلزات دیگری مثل مس، نقره و پلاتین هم برای افزودن مقاومت و افزایش وزن طلای سفید هم به این آلیاژ اضافه می‌شوند.

آلیاژ طلا، نیکل، مس، روی (طلا: 750 قسمت، نیکل: 135، مس: 85 و روی: 30 قسمت) که در آن نیکل برای افزایش استحکام، مس برای افزایش چکش‌خوری و روی برای استحکام، و جلوگیری از زنگ‌زدن مس به طلا اضافه شده و همچنین آلیاژ طلا، پالادیم، نقره (طلا: 750، پالادیم: 200، نقره: 50) از انواع متداول دیگر طلای سفید است. همچنین آلیاژ طلا و آلومینیم (78٫49٪ طلا و بقیه آلومینیم) برای تولید طلای ارغوانی و آلیاژ طلا و ایندیم (46٫17٪ طلا و 53٫83٪ ایندیم) برای تولید طلای آبی استفاده می‌شوند.

آلیاژ طلا و نیکل ارزان‌تر از طلا و پالادیم است اما برخی افراد به نیکل حساسیت دارند و استفاده طولانی از طلاهای حاوی نیکل در آن‌ها موجب بروز جوش‌های پوستی می‌شود.

در طلای سفید هم مثل طلای زرد میزان طلای خالص عیار نامیده می‌شود. عیار 18 از 24 به معنای 18 قسمت طلا و 6 قسمت فلز یا فلزات دیگر است.

کاربردهای دیگر طلا

در زبان عامیانه گاهی به پلاتین هم طلای سفید گفته می‌شود در حالی‌که پلاتین فلزی متفاوت است و در مقایسه با طلا مقاوم‌تر، کمیاب‌تر، و رنگ آن درخشان‌تر از طلای سفید است. همچنین الکتروم که آلیاژی از طلا و نقره است و به‌طور طبیعی نیز یافت می‌شود گاه طلای سفید نامیده شده‌است.

رنگ‌های گوناگون آلیاژهای Ag-Au-Cu

در حالی که بیشتر فلزهای پالوده (خالص) به رنگ خاکستری، نقره‌ای یا سفید اند، طلا به رنگ زرد است. این رنگ نشان می‌دهد که چه میزان الکترون‌های تراز والانسی آزادند و در شمار انبوه به این سو و آن سو می‌روند (پلاسمون). بسامد این جابجایی‌ها در بیشتر فلزها در بازهٔ فرابنفش است اما برای طلا در بازهٔ نور دیدنی (مرئی) می‌افتد. این به دلیل اثرهای نسبیتی-کوانتومی در ابر الکترونی پیرامون اتم طلا است.

رنگ پیش‌بینی شده توسط مدل کوانتومی (غیرنسبیتی) برای طلا سفید و همانند نقره است، اما وارد کردن اثرات اختلالی نسبیتی می‌تواند رنگ زرد خاص فلز طلا بر خلاف رنگ سفید یا نقره‌ای بیشتر فلزات دیگر را توجیه کند. همان‌طور که در شکل دیده می‌شود، طیف نور بازتاب‌شده از فلزاتی نظیر نقره (Ag) یا آلومینیوم (Al) در بازهٔ طول موج نور مرئی (400 تا 800 نانومتر) ثابت بوده و این فلزات همهٔ رنگ‌ها را با شدت یکسان بازتاب می‌کنند و بنابراین سفید دیده می‌شوند. اما طلا، نور آبی (طول موج‌های حدود 400 نانومتر) را بیشتر از بقیه رنگ‌ها جذب کرده و در نتیجه زرد رنگ دیده می‌شود.
گذار اتمی متناظر به این جذب، گذار 5d-6s است. در اتم‌های نقره (Z=47) و آلومینیوم (Z=13) اثرات نسبیتی وجود دارند اما آن‌قدر قوی نیستند تا با افزایش فاصلهٔ انرژی دو اربیتال 6s و 5d، این‌گذار را به طول موج‌ها مرئی منتقل کنند. اما در طلا (Z=79)، این‌گذار در حوالی نور آبی اتفاق افتاده و رنگ ویژهٔ زرد رنگ طلا را ایجاد می‌کند.

آلیاژهای رنگی طلا مانند طلای قرمزرا می‌توان با افزودن اندکی مس و نقره بدست آورد. مثلث کناری رنگ‌های گوناگون آلیاژهای نقره-طلا-مس را نشان می‌دهد. آلیاژهای دیگر طلا مانند نیکل و پالادیم هم در گوهرسازی تجاری مهم اند چون با کمک آن‌ها به آلیاژ طلای سفید دست می‌یابیم. افزودنی‌های دیگر مانند منگنز، آلومینیم، آهن، ایندیم و… می‌توانند رنگ‌های دیگری از طلا بدست آوردند که چندان معمول نیست و کاربردهای دیگری دارد.[8]

طلای سبز: در صورت ترکیب فلز طلا با فلز روی، رنگ طلا به سمت رنگ سبز میل می‌کند و هرچه درصد فلز روی بالاتر رود میزان سبزی هم بیشتر می‌شود.

طلای بنفش: از ترکیب فلزهای طلا و آلومینیوم با نسبت یک اتم طلا در مقابل دو اتم آلومینیوم فلزی با رنگ جذاب ارغوانی ایجاد خواهد شد. در واقع 79 درصد ترکیب فوق طلا است که 18 عیار ارزیابی می‌شود.

---

ایزوتوپ طلا

تنها ایزوتوپ پایدار و طبیعی طلا Au است. بیش از این، طلا دارای 36 ایزوتوپ پرتوزا است که همگی به صورت آزمایشگاهی پدید می‌آیند و در بازهٔ جرم اتمی 169 تا 205 جای دارند. پایدارترین آن‌ها Au است که نیمه‌عمر 186٫1 روزی دارد. از همه ناپایدارتر Au است که پروتون می‌تاباند و نیمه‌عمرش 30 µs است. بیشتر ایزوتوپ‌های پرتوزای طلا که جرم اتمی زیر 197 دارند در اثر واپاشی آلفا، β+ و پروتون از میان می‌روند. ¹⁹⁵Au که با جذب الکترون از میان می‌رود و Au که بیشتر با جذب الکترون (93٪) و کمتر با واپاشی β- از میان می‌رود (7٪)، تنها استثناهای این پدیده‌اند. همهٔ ایزوتوپ‌های پرتوزای طلا با جرم اتمی بالاتر از 197 با واپاشی β- از میان می‌روند.

دست کم 32 هستهٔ همپار شناخته شده‌است که جرم اتمی در بازهٔ 170 تا 200 داشته‌اند. در میان این بازه تنها Au همپار ندارند. پایدارترین همپار طلا ^m2Au با نیمه عمر 2٫27 روز و ناپایدارترین ^m2Au با نیمه عمر 7 ns است. ^m1Au با سه واپاشی β+، گذار ایزومری (تابش گاما) و واپاشی آلفا رو به نابودی می‌گذارد. هیچ‌کدام دیگر از همپار یا ایزوتوپ‌های طلا از سه راه واپاشی نابود نمی‌شوند.

---

کاربردهای طلا

جواهرسازی

به دلیل نرمی بالای طلای خالص (عیار 24) آن را با فلزهای دیگر آلیاژ می‌کنند تا استحکام، شکل‌پذیری و خواص دیگر آن بهبود یابد. مس رایجترین فلز در آلیاژهای طلاست و باعث قرمزتر شدن رنگ آلیاژ می‌شود. میزان طلای موجود در هر آلیاژ از واحد 24 یا واحد 1000 بیان می‌شود. طلای 18 عیار به معنی 18 واحد طلا و 6 واحد فلز دیگر و طلای 900 به معنی 900 واحد طلا و 100 واحد فلز دیگر است.[16]

طلای با عیار 18 که دارای 25٪ مس باشد در طلاسازی سنتی و باستانی روسیه دیده شده‌است. این طلا که قرمز رنگ است برای عموم مردم کاربرد ندارد. طلای 14 با آلیاژ طلا-مس رنگی همانند برخی آلیاژهای برنز دارد که از هر دوی آن‌ها در ساخت نشان پلیس استفاده می‌شود. از آمیختن طلا با آهن به طلای آبی و از طلا با آلومینیم به طلای بنفش می‌رسیم. این رنگ‌های طلا مگر در کارهای بسیار ویژهٔ گوهرسازی، کاربرد چندانی ندارند. طلای آبی تُرد است و به سختی می‌توان با آن کار کرد.

طلای 18 و 14 که تنها از آلیاژ طلا-نقره ساخته شده باشند رنگ زرد مایل به سبز دارند و با نام طلای سبز شناخته می‌شوند. طلای سفید از آمیختن طلا با فلزهای سفیدرنگ مثل نقره، پالادیم یا نیکل بدست می‌آید. البته رنگ درخشان طلای سفید رنگ واقعی آن نیست بلکه به دلیل روکش رودیم (فلزی از گروه پلاتین) است که بر روی آن کشیده می‌شود. از انواع رایج طلای سفید، طلای 18 عیار دارای 17٫3٪ نیکل، 5٫5٪ روی و 2٫2٪ مس است که به رنگ نقره دیده می‌شود.

با توجه به قیمت بالای پالادیم (معمولاً یک‌سوم تا نصف قیمت طلا) آلیاژهای پالادیم از آلیاژهای نیکل طلای سفید گران‌بهاتر هستند. طلای سفید با عیار بالا نسبت به نقره و نقرهٔ استرلینگ، در برابر خوردگی پایداری بسیار بیشتری دارد. پیشهٔ ویژه‌ای در ژاپن وجود دارد که در آن تلاش می‌شود به صورت لایه لایه رنگ‌های گوناگون به طلا دهند با کمک آن ابزارهای چیدمان چوبی را زیبا کنند.

---

پزشکی

برپایهٔ نشانه‌های به جای مانده، طلا کهن‌ترین داروی دوران باستان بوده‌است (در یکی از منابع مربوط به پزشکان شمن) همچنین دیوسکوریدس هم آن را می‌شناخته‌است. در قرون وسطی باور بر این بود که طلا برای سلامتی مفید است و نمی‌شود ماده‌ای به این زیبایی و کمیابی به بدن آسیب برساند. امروزه هم برخی علوم خفیه و پزشکی جایگزین بر این باورند که طلا توان درمان دارد. «طلا کردن» در لغتنامه دهخدا این‌گونه تعریف شده‌است. «به اصطلاح اطبا آنچه بر اندام مالند رقیق آن را طلا و غلیظ آن را ضماد گویند و شعرا مطلق بر مالیدن و اندودن اطلاق کنند.» برخی از نمک‌های طلا ویژگی ضد التهابی دارند و در داروسازی و درمان ورم مفاصل و بیماری‌های مانند آن کاربرد دارند. داروهای تزریقی که پایهٔ طلا دارند کمک می‌کنند تا درد و ورم روماتیسم مفصلی و سل بهبود یابد. تنها نمک‌ها و ایزوتوپ‌های پرتوزای طلا ارزش دارویی دارند و فلز خالص طلا برای بدن کاری نمی‌کند.

آلیاژهای طلا در دندان‌پزشکی بازسازی به ویژه در پر کردن دندان و روکش همیشگی دندان (بجای یک دندان واقعی) کاربرد دارد. نرمی آلیاژهای طلا کمک می‌کند تا رویهٔ بالایی دندان آسیای پرشده با دندان بالا سری خود بیشتر هماهنگ شود و در مجموع نسبت به دیگر مواد پرکننده نتیجهٔ بهتری بدست آید. در برخی فرهنگ‌ها، دندان‌های پیشین را روکش طلا می‌کنند و این کار را می‌پسندند و برخی آن را نادرست می‌دانند.

طلای-198 با نیمه‌عمر 2٫7 روز در درمان برخی گونه‌های سرطان و بیماری‌های دیگر با کمک پزشکی هسته‌ای به کار می‌آید.

---

خوردنی و نوشیدنی

طلا به صورت یک افزودنی با شمارهٔ E175 می‌تواند به خوراکی‌ها افزوده شود.
برگ طلا به صورت گَرد یا پوسته پوسته در پخت یا برای زیبایی روی برخی خوراکی‌های رده بالا و نوشیدنی افراد برجسته و ویژه بکار می‌رود. همچنین در قرون وسطی شاهان و افراد برجسته برای نشان دادن میزان برخورداری میزبان یا با این باور که چیزی چنین ارزشمند و کمیاب باید برای سلامتی مفید باشد، در نوشیدنی‌ها یا خوراکی‌ها از گَرد یا پوسته‌های طلا استفاده می‌کردند.
Danziger Goldwasser به آلمانی یعنی آب طلای Danziger، یا Goldwasser به معنی آب طلا، نام یک نوشیدنی گیاهی سنتی آلمانی (لیکور) است که امروزه در گدانسک، لهستان، شواباخ و آلمان تولید می‌شود و دارای اندکی برگ طلا است. همچنین نوشیدنی‌های کوکتل دارای برگ طلا هم در دسترس است که نزدیک به 1000 دلار قیمت دارند. یادآوری می‌شود که فلز طلا در ساختار شیمیایی بدن جایی ندارد، هیچ ارزش خوراکی یا مزه‌ای هم ندارد و اصولاً بدن متوجه ورود آن نمی‌شود.

---

صنعت

طلا را می‌توان ریسید و آن را نخ کرد و در گل‌دوزی بکار برد.

طلا می‌تواند رنگ قرمز پررنگ و شدیدی را پدیدآورد برای همین به عنوان عامل رنگی در ساخت شیشه‌های یاقوتی از آن بهره برده می‌شود.
چون طلا یک بازتابندهٔ خوب پرتوهای الکترومغناطیسی مانند فروسرخ، نور دیدنی و موج‌های رادیویی است. به عنوان پوشش محافظ بسیاری ماهواره‌ها به کار می‌آید. همچنین در صفحه‌های محافظ فروسرخ در لباس‌های مقاوم در برابر گرما، کلاه لباس‌های فضانوردی و در هواپیماهای جنگ الکترونیک مورد نیاز است.
در عکاسی برای جابجایی رنگ‌های چاپ سیاه-سفید نقره برمید، به تُن‌های قهوه‌ای یا آبی یا برای افزایش پایداری آن، طلا بکار برده می‌شود. کاربرد طلا در چاپ‌های قرمز-قهوه‌ای برای پدیدآوردن رنگ قرمز است. شرکت کوداک چندین فرمول برای رنگدانه‌های گوناگون طلا (کلرید طلا) منتشر کرده‌است.
از طلا به عنوان یک عامل بازتابنده در لایهٔ رویی سی‌دی‌های با عمر بلند طلایی استفاده می‌شود.
گاهی در خودروسازی هم از طلا استفاده می‌شود. برای نمونه در مدل اف1 مک لارن، طلا برای موتور، کارکرد سپرگرمایی دارد. برای همین درون موتور از برگه‌های نازک طلا استفاده می‌شود.
طلا را می‌توان بسیار نازک کرد تا حدی که شفاف شود و نور از آن بگذرد. این ویژگی طلا برای یخ زدایی شیشهٔ اتاقک خلبان برخی هواپیماها بکار می‌آید. به این ترتیب که جریان برق از این لایهٔ نازک طلا می‌گذرد و به دلیل مقاومت طلا، گرما تولید می‌شود. این گرما برای پیشگیری از یخ زدگی شیشه کافی است.
در گوهرسازی از لحیم طلا برای پیوند یک سنگ قیمتی به طلا بهره برده می‌شود. در این فرایند باید اندازهٔ قیراط گوهر، رنگ طلا و فرمول آلیاژ طلا با هم متناسب باشد. لحیم طلا دارای سه ردهٔ آسان، معمولی و سخت است.

---

الکترونیک

شمار الکترون‌های آزاد در فلز طلا، 5٫90×10²² cm⁻³ است. طلا رسانای خوب جریان برق است که در جاهایی که با انرژی بالا روبروییم کاربرد دارد. در میان عنصرها تنها نقره و مس دارای رسانایی در یکای حجم بالاتر از طلایند اما طلا به دلیل پایداری اش در برابر خوردگی نسبت به این دو عنصر برتری دارد. برای نمونه می‌توان از سیم‌کشی پروژهٔ منهتن نام برد.

طلا در برابر حملهٔ مواد کلری آسیب‌پذیر است اما پایداری بالای آن در برابر اکسیدشدگی و خوردگی در محیط غیرکلری و اسیدهای غیرکلری باعث کاربرد صنعتی گستردهٔ این عنصر شده‌است. طلا در اتصالات برقی مانند کابل یواس‌بی صدا و تصویر به صورت یک لایهٔ پوششی نازک بکار می‌رود. البته کاربرد طلا در این زمینه در مقایسه با فلزهای جایگزین مانند قلع بسیار مورد بحث است. برخی از حرفه‌ای‌های صنعت صدا و تصویر بر این باورند که کاربرد طلا در اتصالات برای بسیاری از کاربران ضروری نیست و این کار تنها برای بازاریابی انجام می‌شود. به هر حال در اتصال‌های برقی کشویی یا در کلیدهایی که محیط بسیار نمور یا خورنده‌است یا در کاربردهایی که از دست رفتن ارتباط هزینهٔ زیادی به بار می‌آورد مانند فضاپیماها، موتور هواپیمای جت، ابزارهای مخابراتی یا برخی رایانه‌ها از طلا به فراوانی بهره برده می‌شود. همچنین شکل‌پذیری بالای این عنصر، سمی نبودن، رسانایی بالای آن در برگزیدنش مؤثر است. در پیوند بخش‌های گوناگون ابزارهای نیمه رسانا هم طلا به کار می‌رود.

---

استخراج طلا

با توجه به غلظت بسیار پایین طلا در بیشتر معادن، استخراج این فلز معمولاً در ذخایر بزرگی که به راحتی قابل معدن‌کاری هستند، مقرون به صرفه است. به‌طور کلی سنگ‌هایی که نیم میلیگرم در هر کیلوگرم (یک قسمت در هر دو میلیون قسمت) طلا داشته باشند می‌توانند برای استخراج اقتصادی باشند. بیشتر معادن روباز سنگ‌هایی با غلظت طلای یک تا پنج میلی‌گرم/کیلوگرم دارند اما در معادن زیرزمینی غلظت طلا حداقل 3 میلی‌گرم/کیلوگرم است. میانگین هزینه‌های نقدی استخراج طلا در سال 2007 برای هر اونس تروا 317 دلار و میانگین مجموع هزینه‌ها 401 دلار بوده‌است. البته این هزینه‌های در معادن مختلف بسیار متغیر است. در حالی‌که میانگین قیمت طلا در همین سال 603 دلار و کل تولید طلا نیز 2471 تن بود.

مصرف طلا در جهان

50٪ طلای تولیدی در جهان در گوهرسازی، 40٪ در سرمایه‌گذاری و 10٪ در صنعت کاربرد دارد.

بیشتر طلای بکار رفته در کالاهای هنری، گوهرسازی و… بازیافت می‌شود و در یک چرخه قرار می‌گیرد اما بخشی از طلای بکار رفته در فضاپیماها و ابزارهای الکترونیک هرگز بازیافت نمی‌شود. طلای بکار رفته در این بخش در قالب برگ‌های بسیار نازک و سیم‌های بسیار باریک است برای همین این بخش درصد کوچکی از کل مجموعه را از آن خود می‌کند. حقیقت این است که مقدار طلا در جهان تقریباً ثابت است تنها دارندگان آن جابجا می‌شود. برآورد می‌شود که 85٪ طلایی که تا به حال از معدن‌ها بدست آمده هنوز در دسترس است و در بخش‌های بازیافت شدنی در جریان است و 15٪ آن در کاربردهای صنعتی برگشت‌ناپذیر برای همیشه از چرخه بیرون رفته‌است.

هند به تنهایی بزرگترین مصرف‌کننده طلا در جهان است. هندی‌ها 25 درصد طلای جهان را می‌خرند. چیزی نزدیک به سالی 800 تُن و البته بیشتر آن را هم در گوهرسازی بکار می‌برند. همچنین هند بزرگترین واردکنندهٔ طلا نیز هست. برای نمونه در سال 2008 هندی‌ها نزدیک به 400 تن طلا وارد کردند. خانواده‌های هندی نزدیک به 18٬000 تن طلا پیش خود دارند که 11٪ سرمایهٔ همگانی را از آن خود کرده و ارزشی برابر با 950 میلیارد دلار دارد.

هجوم برای طلا

نزدیک به نیمی از طلای دنیا نزد دولت‌ها به صورت شمش (قطعه‌های طلا) نگهداری می‌شود. طلا همیشه ارزش خود را حفظ کرده‌است. از سال 1840 تا 1900 میلادی، هزاران نفر طی جریانی که به هجوم برای طلا یا تب طلا معروف شد، در کالیفرنیا، کلرادو، یوکون در کانادا، آفریقای جنوبی و استرالیا و از همه مهم‌تر جزایر هاوایی بخت خویش را برای دستیابی به طلا آزمودند.

 

فهرست کشورهای تولیدکننده طلا

برای سال‌ها آفریقای جنوبی کشور پیشرو در تولید طلا بود. ولی به تازگی کشورهایی مانند چین و روسیه و آمریکا و استرالیا به میزان زیادی از آن پیشی گرفته‌اند. اگر چه از سطح اوج تولید طلا در آفریقایی جنوبی در سال 1970 فاصله بسیاری دارند. البته توجه داشته باشید این اعداد برای تولید اولیه است. به عنوان مثال در میان سال‌های 2010 تا 2014 در آمریکا بازیافت طلا از ضایعات از تولید اولیه نیز بیشتر بوده‌است.

---

آلودگی طلا

تولید طلا با آلودگی‌هایی همراه‌است. سنگ معدن این عنصر علاوه بر طلا گاهی با سیانید سدیم یا جیوه هم همراه‌است. سیانید ماده‌ای به شدت زهرآگین است که اندکی از آن می‌تواند به آسانی هر جانوری را از پای درآورد. بخشی از سیانید همراه با طلا چه در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای در حال توسعه به بیرون نشت کرده و از راه رودخانه‌ها باعث آلودگی و مرگ آبزیان شده‌است. زیست شناسان این رویدادها را فاجعه‌های گستردهٔ زیست‌محیطی دانسته‌اند، هنگامی که از جیوه برای تولید طلا استفاده می‌شود، مقدارهای بسیار اندک ترکیبات جیوه هم می‌تواند وارد آب و آلودگی گستردهٔ آن شود. جیوه بدین وسیله و از راه خوراک‌های دریایی و ماهی‌ها به صورت متیل جیوه وارد چرخهٔ خوراک انسان می‌شود. مسمومیت جیوه باعث از کار افتادگی یا پایین آمدن کارایی بدون درمان مغز انسان می‌شود.

سی تُن سنگ معدن، زباله می‌شود تا یک حلقهٔ انگشتر بدست آید. زباله‌های سنگ معدن طلا منبع بسیاری از عنصرهای سنگین مانند کادمیم، سرب، روی، مس، آرسنیک، سلنیم و جیوه‌است. اگر این عنصرها غلظت بیش از یک ppm در آب داشته باشند، آن آب برای خوراک انسان مناسب نخواهد بود. زباله‌های سنگ معدن طلا را به عنوان زباله‌های بلندمدت خطرناک در کنار ضایعات هسته‌ای در نظر می‌گیرند.

همچنین صنعت بیرون کشیدن طلا از سنگ معدن آن، بسیار انرژی بر است (25 کیلووات ساعت برق برای یک گرم طلای تولیدی).

---

معادن طلا در ایران

کل ذخیره طلا

کل ذخایر طلای معدنی شناخته شده در ایران به روایت ایمیدرو حدود 300 تن برآورد شده و در واقع ذخایر طلای ایران بر روی 10 منطقه قرار گرفته‌اند که عمده آنها از جمله منطقه‌های تکاب داشکسن، موته - آستانه و منطقه شرق ایران شامل حوزه فلززایی طلا، تنگستن، پلی متال بینالود حوزه فلززایی مس و طلای ده سلم خوسف، حوزه فلززایی طلا، آنتیموان، پلی متال خاش - زاهدان معرفی شده‌اند.

عمده تولید طلای معدنی در ایران تا سال 1393 توسط سه معدن طلای آق‌دره آذربایجان غربی، موته اصفهان و کوه زر دامغان انجام گرفته‌است.

معادن و کارخانه‌های طلا

زرشوران آذربایجان غربی به عنوان بزرگترین معدن طلای ایران با ظرفیت تولید سالانه سه هزار کیلوگرم طلا است. سال 1393 این معدن در تکاب افتتاح شد که از نظر میزان تولید به عنوان بزرگترین معدن طلای ایران محسوب می‌شود. پروانه اکتشاف معدن طلای زرشوران بالغ بر 27٫5 میلیون تن کانسنگ ثبت شده و دارای ذخیره قطعی 110 تن طلای 24 عیار است.

آق دره آذربایجان غربی ظرفیت تولید سالانه دو هزار و 100 کیلوگرمی ایجاد شده که میزان تقریبی تولید سالانه یک‌هزار و 500 کیلوگرم طلا را دارد.

موته اصفهان با ظرفیت سالیانه 540 کیلوگرم و میزان تولید تقریبی سالیانه 300 کیلوگرم

کوه زر خراسان رضوی (تربت حیدریه) با ظرفیت تولید 420 کیلوگرم و میزان تقریبی تولید سالیانه 250 کیلوگرم.

اخترچی در استان مرکزی با ظرفیت تولید 150 کیلوگرم در سال و میزان تقریبی تولید 100 کیلوگرم

شرکت ملی صنایع مس ایران نیز به عنوان محصول جانبی، سالیانه حدود 600 کیلوگرم طلا تولید می‌کند.

معدن طلای ساریگونی که در قروه استان کرستان واقع شده‌است با 18 تن ذخیره حدود 50 درصد از ذخیره قطعی طلای شناخته شده در کردستان مربوط به شهرستان قروه و معدن طلای داشکسن است.

استان آذربایجان غربی روی کمربند طلازایی جهان قرار دارد که از اروپا آغاز و از ترکیه به ایران و سپس پاکستان می‌رسد.

ذخایر طلای جهان بالغ بر یکصد هزار تن است که از این رقم 47 هزار تن آن قطعی بوده و می‌توان گفت نیم درصد ذخایر قطعی جهانی این فلز در استان آذربایجان غربی واقع است.

ارزیابی میزان عیار طلای معادن

برپایه آمارهای ایمیدرو، زرشوران (تکاب) با میزان ذخیره احتمالی 110 تن طلا با عیار متوسط 4٫5 گرم در تن مورد ارزیابی قرار گرفته‌است.

آق دره آذربایجان غربی - تکاب هم با ذخیره 30 تنی دارای عیار متوسط 2٫7 گرم در تن است، ضمن اینکه برای طلای داشکسن قروه برآورد ذخیره 63 تنی تعیین شده، اما میزان عیار آن درج نشده‌است.

در موته اصفهان نیز با ذخیره 14 تن، عیار 2٫5 گرم در تن ثبت شده، کوه زر در خراسان رضوی (تربت حیدریه) هم 15 تن ذخیره با عیار 3٫3 گرم در تن دارد.

خاروانا در استان آذربایجان شرقی (تبریز) دیگر معدن طلای مندرج در این فهرست دارای 30 تن ذخیره بوده و عیار آن چهار گرم در تن ثبت شده‌است.

علاوه براین میزان تولید طلا در کارخانه ارغش نیشابور سالیانه به میزان 200 تا 300 کیلوگرم برآورد شده‌است.

---

عیار طلا

عیار واحد اندازه‌گیری خلوص آلیاژهای طلا و دیگر فلزات گران‌بها است. هر چند که برای سایر مواد هم به کار می‌رود.

عیار طلا معمولاً از واحد کامل 24 بیان می‌شود. برای مثال طلای 24 عیار طلای خالص با حداقل 99٬9 درصد طلا، و طلای 18 عیار از 75 درصد طلا و 25 درصد فلز دیگر تشکیل شده‌است.

برای محاسبه عیار از فرمول زیر استفاده می‌شود:

{\displaystyle X=24\,{\frac {M_{g}}{M_{m}}}}

که در آن:

{\displaystyle {\mathit {X}}} عیار آلیاژ،

{\displaystyle M_{g}} جرم خالص طلا یا پلاتین در جسم، و

{\displaystyle M_{m}} . جرم کل جسم

در زبان انگلیسی و دیگر زبان‌های اروپایی «عیار» را «قیراط» (carat یا Karat) با حرف اختصاری K می‌نامند که این قیراط را نباید با قیراط که یک یکای جرم برای اندازه‌گیری جرم سنگ‌های قیمتی و مروارید است اشتباه گرفت. هر قیراط 200 میلی‌گرم (0٫2 گرم) است.

روش تعیین عیار

عیار طلا به روش‌های مختف قابل تعیین است که در ادامه برخی از آنها تشریح شده‌است.

روش سنتی

در این روش طلا را به روی سنگ کوارتز یا سنگ محک می‌کشند. عیارهای پایین‌تر از 14 را توسط اسید نیتریک خالص با غلظت‌های مختلف و عیارهای بالاتر از 14 را توسط تیزاب سلطانی یا مخلوط اسید نیتریک و نمک طعام سنجیده و خورندگی نمونهٔ مجهول را در برابر اسیدها، در مقایسه با کلیدهای نمونه معین می‌کند.

روش اسپکتروفتومتر

مقدار معینی طلا را وزن نموده و در تیزاب سلطانی حل کرده سپس با مقایسهٔ استانداردهای مختلف و با کشیدن منحنی، عیار نمونهٔ مجهول را معین می‌کنند.

عیارهای مرسوم در طلاسازی بین‌المللی

طلای خالص با توجه به نرمی زیاد برای ساخت بیشتر وسایل مناسب نیست و به همین جهت بیشتر طلایی که در جواهرات به کار می‌رود، طلای خالص نیست. در کشورهای مختلف یک یا چند عیار برای طلاسازی مرسوم است. در کشورهای اروپایی طلای عیار پایین به دلیل قیمت کم‌تر رونق زیادی دارد اما در کشورهای شرقی به دلیل نگاه سرمایه‌ای مردم به طلا از عیارهای بالاتر برای تولید استفاده می‌شود. البته شرایط اقلیمی نیز در این مورد مؤثر است چراکه رطوبت بالا باعث تیرگی طلاهای عیار پایین‌تر می‌شود در نتیجه در هوای شرجی و گرم طلاهای عیار بالا محبوبیت بیشتری پیدا می‌کنند. در ایران معمولاً از عیار 18 استفاده می‌شود و عیارهای 20 و 22 هم به رسمیت شناخته می‌شوند اما تولید طلا با عیار پایین‌تر از 18 فقط برای صادرات مجاز است و عرضه آن در بازار داخل ممنوع است. البته در گذشته طلاهای 17 عیار هم در ایران ساخته می‌شدند. عیار سکه‌ها معمولاً بالاتر از عیار جواهرات است و گاهی از طلای خالص هم در سکه‌زنی استفاده می‌شود. در ایران تمام انواع سکه‌های بهار آزادی با عیار 21٫6 (90٪) ضرب می‌شوند.

 

منبع: wikipedia

 

تاریخچه سکه

پیشینهٔ ضرب سکه طلا در ایران به زمان حکومت داریوش اول، پادشاه هخامنشی (در سال‌های 521 الی 486 پیش از میلاد) بر می‌گردد. با ارزش‌ترین این سکه‌ها که دریک نام داشته وزنی معادل 8/41 گرم از جنس طلا داشته‌است. سکه دیگر سیگل با وزن 5/6 گرم نقره بود و ارزشی معادل یک گوسفند را داشت و نرخ تبدیل آن برابر با 20 سکه نقره سیگل در برابر یک سکه طلا دریک بود. ضرب سکه‌های طلا در ایران با نام‌های گوناگون در ادوار مختلف ادامه داشته‌است. تنها عیار سکه‌های طلا پیش از ماشینی شدن در زمان ناصرالدین شاه، تقریباً ثابت و نزدیک به طلای خالص بوده اما واحد پول، طراحی و وزن آنها به تشخیص حکومت وقت تغییر کرده‌است.

همگام با ورود ماشین ضرب سکه و استانداردسازی اندازه و وزن سکه‌های رسمی در سال 1293 هـ ق، نخستین سکه‌های طلا با عیار 900 در هزار و با واحد تومان ضرب و وارد چرخه پولی ایران شد.

ضرب سکه‌های طلای ایران با استاندارد امروزی (از نظر قطر دایره و وزن سکه) در دورهٔ پهلوی اول و از سال 1310 خورشیدی آغاز شد. این سکه‌ها در دورهٔ پهلوی به نام سکهٔ پهلوی نامیده می‌شد که بعد از انقلاب 1357 ایران سکهٔ بهار آزادی با همان وزن و عیار اما با طراحی متفاوت جایگزین آن گردید.

انواع سکه بهار آزادی
از نظر طراحی: سکه‌ها در دو نوع «طرح قدیم» (1358 تا 1370) و «طرح جدید (امامی)» (1370 تاکنون) هستند.
از نظر قطع: سکه‌ها در انواع «ربع»، «نیم»، «یک» یا «تمام»، «دو و نیم»، و «پنج» بهار آزادی موجود هستند.
سکه پنج بهار آزادی تنها در سال 1358 و به مناسبت اولین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ضرب گردید و تاکنون دیگر ضرب نشده‌است.

سکه دو و نیم بهار آزادی در سال‌های 1358 (به مناسبت اولین سالگرد انقلاب اسلامی)، 1378 (صدمین سالگرد زادروز روح‌الله خمینی) و 1387 ضرب گردیده که مورد سوم از نظر تعداد نایاب است.

از سال 1389 قطع جدیدی از سکه بهار آزادی با عنوان «سکه گرمی» به بازار عرضه شده که وزن آن نصف سکه ربع بهار آزادی است.

تاریخچه
پس از انقلاب 1357 ایران، به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی[9] و با تأیید و دستور نخست‌وزیر دولت موقت، به مناسبت و یادبود نخستین بهار پیروزی انقلاب 1357 در ایران، اجازه ضرب انواع مسکوک طلا بنام «بهار آزادی» صادر شد. از آن زمان تاکنون، سکه‌های بهار آزادی با دو طرح مختلف ضرب شده‌اند:

 

از سال 1358 تا 1370 (طرح قدیم)

یک روی این سکه بنام علی بن ابیطالب بود سه بار تکرار «علی» به خط معقلی تزیینی در داخل یک شش ضلعی، و قید عبارت «بانک ملی ایران» در زیر آن) و بر روی دیگر آن تصویر بارگاه علی بن موسی الرضا به همراه عبارت «اوّلین بهار آزادی» و تاریخ 1358 منقوش بود. از آن پس تا سال 1370، انواع سکه‌های بهار آزادی با همین طرح تولید می‌شد؛ اما کلمه «اوّلین» از آن حذف گردیده بود،

از مقایسه طرح بارگاه علی بن موسی الرضا که بر روی این سکه‌ها ضرب شده با طراحی این بارگاه بر روی سکه‌های یادبودی محمدرضا پهلوی، که به‌منظور تکریم مقام علی بن موسی الرضا ضرب شده‌اند، مشخص می‌شود که طرح مزبور الگوبرداری یا حتی کپی برداری از این سکه‌های یادبودی بوده و تنها نوشتار اطراف آن تغییر کرده‌است.

از سال 1370 تاکنون (طرح جدید)

ضرب و توزیع سکه بهار آزادی با طرح جدید، معروف به امامی، از سال 1370 آغاز شده وتاکنون نیز ادامه دارد ولیکن تمامی سکه هایی که در سال های 87,88, 89 و بعد از آن ضرب شده با تاریخ ضرب سال 1386 می باشد.به گفته بانک مرکزی هدف از این کار جلوگیری از اختلاف قیمتی برای سکه هایی با سال ضرب جدید می باشد.

قانون ضرب سکه طرح جدید

با توجه به ماده 5 قانون نحوه حفظ آثار و یاد سیدروح‌الله خمینی بانک مرکزی ایران موظف شد که تصویر پایه‌گذار نظام جمهوری اسلامی ایران را بر یک طرف سکه‌های بهار آزادی به گونه‌ای مناسب نقش کند. از اینرو، بنابر پیشنهاد بانک مرکزی و موافقت وزارت امور اقتصادی و دارایی و به استناد بند 2 قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا، هیئت وزیران در جلسه مورخ 1370/3/19 (راجع به تغییر طرح سکه یک بهار آزادی) چنین تصویب کرد:

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مجاز است به مناسبت دومین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی سکه یادبود یک بهار آزادی را با مشخصات ذیل و طبق نمونه‌ای که در نهاد ریاست جمهوری نگهداری می‌شود ضرب نماید:

1. عیار طلا: 900 در هزار؛

2. وزن سکه: 8٫13598 گرم؛

3. قطر سکه: 22 میلیمتر؛

4. یک روی سکه مزین به تصویر حضرت امام و قید سال ضرب (1370) در ذیل تصویر؛

5. یک روی سکه تصویر بارگاه حضرت امام رضا علیه‌السلام و قید عبارت «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» در بالای تصویر و عبارت «بهار آزادی» در پایین تصویر.

مصوبه مذکور جهت اجرا به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ابلاغ شد.

بدین ترتیب، در دومین سال درگذشت روح‌الله خمینی، طرح سکه تمام بهار آزادی تغییر کرد و از آن پس (سال 1370 به بعد) سکه‌ها بر اساس آن مصوبه ضرب می‌شوند. نخستین سکه‌ها با نگاره ای از نیمرخ چپ روح‌الله خمینی ضرب شدند که با توجه به تعداد ضرب پایین آنها ظاهراً مورد تأیید مسئولین وقت قرار نگرفتند و در همان سال سکه بهار آزادی با نگاره سه رخ راست آیت الله خمینی جایگزین آن گردید. از این رو در سال 1370 سه طرح متفاوت از سکه بهار آزادی روانه بازار گردید: سکه بهار آزادی طرح قدیم، سکه بهار آزادی با نگاره چپ آیت الله خمینی و سکه بهار آزادی با نگاره سه رخ. گفتنی است طرح سکه‌های با قطع‌های ربع و نیم، همانند سابق است و تنها نگاره بارگاه علی بن موسی از نظر طراحی کمی بهبود یافته‌است.

صدور مسکوک طلا از کشور به هر نحوی ممنوع است، مگر توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.

فراوان‌ترین سکه طلا در ایران

معمولاً در هر سال، انواع مسکوک بهار آزادی بر اساس مجوزی که بانک مرکزی دارد، در ضرابخانه این بانک تولید می‌شود. طبق آمار اعلام‌شده از سال 1386، تاکنون 40 میلیون قطعه سکه بهار آزادی در طول دهه‌های اخیر در کشور ضرب شده‌است. با توجه به سیاست‌های بانک مرکزی، تاریخ ضرب سکه از سال 1386 ثابت بوده و با توجه به سال ضرب تغییر نمی‌کند، سکه امامی با این تاریخِ ضرب، «فراوان‌ترین سکه طلای مدرن» در ایران قلمداد می‌گردد. از عمده دلایل انجام این کار، جلوگیری از تغییر قیمت سکه با توجه به تاریخ ضرب عنوان شده‌است؛ مسئله ای که با وجود اتخاذ این سیاست، همچنان وجود دارد.

در سال 1397 با اعلام طرح پیش فروش بدون محدودیت سکه طلا توسط شعب بانک ملی و تعداد متقاضیان خرید سکه، حدود 60 تن طلا از ذخایر بانک مرکزی ذوب و به سکهٔ طلا تبدیل شد. وضعیت به‌وجود آمده در خرید سکه به گونه ای بود که منجر به تذکر سید علی خامنه ای به رئیس‌جمهور وقت (حسن روحانی) شد، تنش به‌وجود آمده در بازار سکه و ارز، منجر به برکناری ولی‌الله سیف (رئیس کل بانک مرکزی) شد.

مشخصات سکه بهار آزادی

مسکوک طلای بهار آزادی از لحاظ مشخصات، منطبق است بر قانون مسکوک طلاو نیز قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا. شکل این مسکوک بر اساس ماده دوم قانون 1337، مدور است، و میزان عیار آن بر طبق ماده چهارم همان قانون عبارت است از 900 در هزار طلای خالص، و 100 در هزار مس، یا آلیاژی از نقره و مس.

عدم درج مبلغ سکه بر روی آن

بر خلاف سکه‌های طلای قاجار و پهلوی که مبلغ سکه بر اساس اندازه و وزن بر روی آنها درج می‌شد، (مثلاً «دوهزاری»، «پنجهزاری»، «ربع پهلوی»، «نیم پهلوی» و …) در مورد سکه‌های بهار آزادی تنها به درج عبارت «بهار آزادی» بسنده شده و تشخیص نوع سکه (ربع، نیم، یک و …) به خریدار واگذار شده‌است. این رویکرد در بین کشورهایی که به‌طور رسمی اقدام به ضرب سکهٔ طلا می‌نمایند مرسوم نیست و برخی از این کشورها نه تنها «مبلغ اسمی سکه» بر اساس واحد پول رسمی خود را بر آن درج می‌کنند بلکه در سالهای اخیر در بسیاری موارد عیار و وزن سکه را نیز بر آن می‌افزایند،

کاربردهای سکه بهار آزادی

هدیه — از سکه طلا به عنوان هدیه در جشن‌ها و مهمانی‌ها، اعیاد ملی و مذهبی، مراسم ازدواج، تجلیل، تودیع، اعطای جوایز ورزشی، مسابقات و المپیادهای علمی، و سایر مناسبت‌ها استفاده می‌شود. جشنواره‌ها مهم‌ترین رویدادهایی هستند که معمولاً در آن‌ها سکه اهدا می‌شود. به خاطر جایگاه ویژه طلا در جامعه ایرانی، هدیه‌دادن سکه، نسبت به پول یا اشیای دیگر، از مقبولیت بیشتری برخوردار است.

عیدی کارمندان دولت — طبق مصوبه هیئت وزیران در سال 1387، کلیه دستگاه‌های دولتی می‌توانند بجای پرداخت پول نقد به کارکنان خود، به آن‌ها سکه طلای تمام بهار آزادی عیدی دهند. این سکه‌ها با نرخ روز اعلام‌شده از سوی بانک مرکزی، به وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی که تمایل دارند عیدی کارکنان خود را به صورت سکه اعطا کنند، به فروش می‌رسد. پرداخت عیدی به جای پول نقد یکی از راهکارهای کنترل نقدینگی در پایان سال اعلام شده‌است. به گفته محمود بهمنی، رئیس کل وقت بانک مرکزی، با این رویکرد سه هدف محقق می‌شود: اول اینکه عیدی کارکنان پرداخت می‌شود، دوم با افزایش عرضه سکه توسط کارکنان، قیمت این کالا در آستانه عید کنترل می‌شود، و سوم، عده‌ای سکه‌های خود را نگهداشته و نقدینگی کمتری وارد جامعه می‌شود.

تخصیص سکه طلا به عنوان عیدی به کارکنان دولت تنها تا سال 1388 با مبلغ عیدی در نظر گرفته شده توسط سازمان برنامه و بودجه مطابقت داشت و از آن سال تاکنون تفاوت فاحشی بین قیمت سکه و عیدی پرداختی توسط دولت ایجاد شده‌است،

در جدول فوق، مبلغ عیدی و پاداش پایان سال کارکنان دولت (واریز شده در ابتدای اسفند سال قبل) و قیمت روز سکه تمام بهار آزادی در روز واریز این مبلغ به حساب کارمندان درج شده است.

مهریه ازدواج — در بسیاری از اوقات، مهریهٔ دختران ایرانی بر مبنای سکه‌های طلا تعیین می‌شود؛ از سال تولد دختر گرفته تا شمار ائمه یا سوره‌های قرآن کریم به عنوان تعداد سکه‌های مهریه دختران بریده می‌شود. پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهند که میانگین مهریه زنان ایرانی، بین 260 تا 350 سکه طلا است. البته مهریه‌هایی با مبنای 124000 سکه طلا هم دیده شده‌است.

پس‌انداز — سکه طلا به عنوان کالایی سرمایه‌ای برای حفظ ارزش پول مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخشی مهمی از سرمایه و پس‌انداز مردم ایران در قالب سکه طلا است. با توجه به نقش با اهمیت سکه به عنوان کالایی سرمایه‌ای، بانک‌ها نیز بخشی از سرمایه‌ها و نقدینگی خود را به سکه - به عنوان پشتوانهٔ پولی و سرمایهٔ مطمئن - تبدیل می‌کنند. با افتتاح طرح پس‌انداز سکه طلا در بانک رفاه، مردم سکه‌های خود را که به شکل سرمایه راکد در دست آنان است، به صورت قرض‌الحسنه در اختیار بانک قرار می‌دهند، و در مقابل کسانی که نیاز به سکه دارند می‌توانند از بانک تقاضای سکه کنند و بانک از محل سکه‌های به امانت گذاشته شده، به متقاضیان سکه می‌دهد؛ بدین ترتیب این سرمایه راکد به گردش در می‌آید. دولت امیدوار است حساب قرض‌الحسنه طلا از یک طرف بتواند مشکل کسانی را برای خرید هدیه با مشکل نقدینگی مواجه هستند، حل کند و از طرف دیگر نگرانی‌های ناشی از حفظ و نگهداری سکه طلا را کاهش دهد.

سرمایه‌گذاری — سکه طلا به دلیل ارزش ذاتی آن، کالایی کم‌ریسک محسوب می‌شود. به علاوه، در مقایسه با سایر دارایی‌ها (نظیر املاک و مستغلات)، از خاصیت نقدشوندگی بسیار بالاتری برخوردار است، و می‌توان آن را در هر زمان و موقعیتی به فروش رساند. در بازار سکه ایران، معامله‌گرانی هستند که با پیگیری نوسانات قیمت طلای جهانی و سکه طلا، به صورت عمده در بازار، به دادوستد سکه می‌پردازند. معمولاً متوسط بازدهی از خرید و فروش عمده سکه طلا، بین 30 تا 50 درصد در سال است. طبق آمار بانک مرکزی، متوسط قیمت سکه بهار آزادی در 10 سال منتهی به پایان سال 1387، در بازار آزاد شهر تهران، با 263 درصد رشد، تقریباً 2/6 برابر شده‌است.

از مزایای سرمایه‌گذاری بر روی سکه می‌توان به مواردی چون: قابلیت نقدشوندگی بالا، قابلیت خرید سکه بسته به میزان سرمایه، عدم وجود محدودیت زمانی برای خرید، خطرپذیری پایین در خرید و فروش اشاره کرد،

همچنین در مقایسه با طلا به‌خصوص طلای زینتی، خرید سکه و سرمایه‌گذاری بر روی آن مزیت بیشتری دارد.

آسیب‌های سرمایه‌گذاری در بازار سکه: افزایش ناامنی اجتماعی به دلیل نگهداری طلا در منازل و در نتیجه افزایش احتمال سرقت، اختلال در زیرساخت‌های اقتصادی به دلیل انباشت سرمایه به شکل طلا و عدم ورود آن به چرخهٔ اقتصاد، آسیب به صنعت طلا به دلیل سرمایه‌گذاری روی سکه و از رونق افتادن کارگاه‌های تولیدی طلای زینتی

خرید و فروش سکه بهار آزادی

خرید و فروش سکه به صورت عمده و خرد، در ایران انجام می‌شود. با توجه به کاربردهای سکه، مصرف و دادوستد سکه طلای بهار آزادی، از تواتر، تعدد و تکرارپذیری بالایی برخوردار است؛ به نحوی که حتی در مواقع اوج مصرف و داد و ستد (اعیاد رسمی و مذهبی) حجم نقدینگی در گردش این کالا، از برخی از کالاهای اساسی نیز بالاتر است.

گواهی سپرده سکه طلا

علاوه بر معامله به شیوه سنتی که در بازار رایج است، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای با شرکت در «معاملات قرارداد آتی سکه طلا طرح خمینی» در بورس کالای ایران، اقدام به خرید و فروش سکه به صورت معاملات آتی می‌کنند. این طرح از دی ماه سال 1387 در بورس کالای ایران آغاز شده، و فقط برای سکه طلای تمام بهار آزادی طرح خمینی اجرا می‌شود. مزیت معاملات آتی سکه طلا، امکان بهره‌مندی از اهرم مالی است؛ زمانی که یک فرد، تعدادی سکه را از صرافی یا بانک خریداری می‌کند، باید کل وجه را پرداخت کند، ولی در معاملات آتی با پرداخت یک دهم وجه می‌تواند صاحب یک سکه شود. مدت زمان تحویل کالا در این روش، یک روز ‌است، که مشتری می‌تواند در صورت تمایل با پرداخت وجه معامله، سکه‌ها را به صورت فیزیکی دریافت کند، یا قرارداد خود را به فروش بگذارد. شفاف‌سازی قیمت و عرضه سکه‌های استاندارد در بورس کالا، دو ویژگی بسیار مهم این بازار است که سبب می‌شود تمام فعالان از قیمت واقعی آگاهی یافته، و از سوی دیگر سکه‌های غیراستاندارد کم‌کم از بازار خارج شوند. در این معاملات دارنده گواهی با نام، امکان معامله و نگهداری این اوراق را دارد و نیازی به حمل و نگهداری سکه در منزل یا گاوصندوق نیست. معامله در بازار گواهی سپرده سکه طلا در مقایسه با معاملات بازار نقدی کارمزد کمتری دارد و در این بازار قیمت خرید و فروش بسیار به هم نزدیک بوده که این یکی از جذابیت‌های بازار برای سرمایه گذاران سکه است؛ این در حالی است که در صرافی‌ها قیمت خرید و فروش سکه اختلاف قابل توجهی با هم دارد. در این روش، فرد گواهی سپرده کالایی سکه را در بورس خریداری می‌کند و سکه در خزانه بانک به صورت امانت و در شرایط استاندارد و امن نگهداری می‌شود. در نتیجه، مخاطرات مربوط به نگهداری و حمل و نقل آن جهت فروش در بازار نقدی و همچنین خطر سرقت سکه در صورت نگهداری در منازل به طور کامل از بین می‌رود. در این روش به کمک سامانه‌های معاملات آنلاین از هر نقطه‌ای از کشور می‌توان سکه طلا را خرید و فروش کرد و نیازی به مراجعه به بازار نقدی برای خرید و یا فروش سکه نیست، در نتیجه به کمک این سامانه‌ها مشکلات مربوط به نقل و انتقال فیزیکی سکه هم وجود وجود ندارد. چراکه در این روش، کارگزاران از طریق سیستم‌های در اختیار خود فرآیند تسویه و انتقال پول به حساب فروشنده و انتقال دارایی به کد خریدار را انجام می‌دهند. هزینه نگهداری روزانه هر قطعه سکه در خزانه 70 تومان بوده و هزینه ارزیابی در زمان تحویل سکه به خزانه‌ها نیز سه هزار تومان است. بنابراین هزینه انجام معاملات به کمک این اوراق نسبت به ارزش بازار سکه بسیار اندک است.

وضع مالیات بر خرید و فروش سکه

در 13 خرداد 1398 (یک روز قبل از تعطیلات نیمهٔ خرداد)، مسئولان ارشد سازمان امور مالیاتی برای دریافت مالیات بر سکه، خرید و فروش این سکه‌ها را به عنوان یک شغل تعریف کرده‌اند که بر اساس آن هرکسی غیر از صرافان هم خرید و فروش سکه می‌کند و از این محل درآمدی دارد باید مالیات پرداخت کند.

شیوه محاسبه قیمت سکه بهار آزادی

عواملی که بر قیمت سکه طلا در ایران تأثیرگذار هستند، عبارتند از:

قیمت جهانی طلا (قیمت جهانی طلا به صورت یک اونس (31٫103 گرم) طلای خالص اعلام می‌شود)؛
ارزش دلار به ریال (در دوره‌هایی که دلار با چند نرخ متفاوت عرضه می‌شود، معیار قیمت دلار در بازار است)؛
هزینه ضرب سکه توسط بانک مرکزی (تقریباً معادل هفت‌هزار تومان، طبق برآورد سال 1386)؛
کارمزد عرضه سکه در بانک (تقریباً معادل پانصد تومان، طبق برآورد سال 1387)؛

مالیات بر ارزش افزوده (این مالیات در هنگام عرضه سکه از بانک به خریداران محاسبه می‌شود و در معاملات سکه مجدداً محاسبه نمی‌شود)

سال ضرب سکه (از سال 86 به این سو سکه‌ها با تاریخ 1386 ضرب می‌شوند و سکه‌های ضرب سال‌های قبل ارزش کمتری دارند)؛

حباب سکه (فاصله قیمت حقیقی سکه و قیمت بازاری آن) که بر اثر عرضه و تقاضا و عوامل روانی ایجاد می‌شود. برای مثال اگر قیمت سکه بر اساس عواملی که در بالا گفته باشد 550 هزار تومان باشد اما در بازار 605 هزار تومان معامله شود به معنی ده درصد حباب است و در صورتی که قیمت آن 539 هزار تومان باشد به معنی حباب منفی دو درصدی است.

از بین این عوامل سه عامل قیمت جهانی طلا، قیمت دلار و حباب به‌طور روزانه در حال تغییر هستند و باعث نوسان قیمت سکه می‌شوند. دلیل نوسانات قیمت سکه و طلا را نمایشگر اوضاع سیاسی و اقتصادی در جهان نامید.

افزایش تقاضا در برخی از ایام سال، سبب افزایش قیمت سکه بهار آزادی از طریق ایجاد حباب می‌شود؛ مانند روزهای پایانی سال. در این ایام، بیشترین تقاضا برای «ربع سکه» و در مرحله بعد برای «نیم سکه» است، و «سکه تمام بهار آزادی (طرح جدید)» کمتر مورد تقاضا قرار می‌گیرد. به‌طور کلی و با نادیده گرفتن عرضه و تقاضای داخلی، می‌توان بر اساس رابطه زیر، قیمت حقیقی سکه تمام بهار آزادی را محاسبه کرد:

{\displaystyle A={\frac {900\times P(g)}{999}}}

{\displaystyle B=A\times P(USD/IRR)}

{\displaystyle C={\frac {B}{31.103}}\times 8.13}

{\displaystyle D=C\times 1.02}

شرح متغیرها و ثابت‌های رابطه بالا:

(P(g — ارزش طلا در هر اونس بر حسب دلار؛

900 — عیار سکه داخل کشور؛

999/9 — عیار طلا در خارج از کشور؛

P(USD/IRR) — نرخ دلار بر حسب ریال؛

31٫103 — وزن هر اونس طلا بر حسب گرم؛

8٫13 — وزن سکه تمام بهار آزادی بر حسب گرم؛

1٫02 — افزودن عوارض ورود طلا (بین 2 تا 5 درصد) به کشور به قیمت تمام‌شده سکه.

به‌طور خلاصه با در نظر گرفتن قیمت جهانی هر اُنس طلای خالص بر حسب دلار آمریکا، وزن طلای خالص سکه تمام، نرخ برابری ریال ایران و دلار آمریکا و بدون در نظر گرفتن فاکتورهایی نظیر انواع مالیات و حق ضرب، رابطهٔ ساده شده زیر برای محاسبه قیمت واقعی سکه تمام بهار آزادی بدست خواهد آمد.

در این رابطه x قیمت طلای هر قطعه سکه بهار آزادی بر حسب ریال، USD قیمت هر انس طلای جهانی بر حسب دلار آمریکا و IRR نرخ برابری ریال ایران و دلار آمریکا است. عدد 0/23542002 از تقسیم وزن طلای خالص سکه یک بهار آزادی (7/322382 گرم) بر وزن هر انس طلای خالص بر حسب گرم (31/10348) بدست آمده‌است. در نتیجه با تقسیم وزن طلای خالص هر یک از مسکوکات دیگر (ربع، نیم و …) بر 31/10348 این رابطه برای هر یک از آنها قابل تعمیم خواهد بود.

نقش تاریخ ضرب در تعیین قیمت سکه‌ها

اختلاف قیمت سکه‌های طرح قدیم با طرح جدید

به غیر از شکل ظاهری، اختلاف مهم دیگری بین سکه‌های طرح قدیم و جدید وجود دارد که در زمان ضرب آنهاست، چرا که بانک مرکزی دیگر به ضرب سکه طرح قدیم اقدام نمی‌کند؛ این مسئله، موجب ویژگی خاص سکه‌های طرح قدیم، و افزایش قیمت آن‌ها نسبت به سکه‌های طرح جدید می‌شود، وگرنه در میزان طلای به کار رفته در سکه‌های طرح جدید و قدیم کوچکترین تفاوتی وجود ندارد. اما این مورد در سال‌های اخیر وضعیت عکس یافته بطوریکه سکه‌های طرح قدیم و سکه‌های پهلوی (ربع، نیم و یک) با وجود آنکه از نظر تعداد بسیار کمتر از سکه بهار آزادی به‌خصوص با تاریخ ضرب 1386 هستند، اما قیمت شان پایین‌تر است. دلیل این امر کم بودن متقاضی برای سکه‌هایی با تاریخ غیر از 1386 عنوان شده‌است.

اختلاف قیمت بین سکه‌های طرح جدید

سکه‌های طرح جدید، علی‌رغم داشتن شکل ظاهری یکسان، از نظر سال ضرب با هم تفاوت دارند. از آنجا که متقاضیان سکه‌های تازه ضرب‌شده بیشتر هستند، این افزایش تقاضا، قیمت سکه‌های جدید (دارای سال ضرب بالا) را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، فروشندگان سکه تفاوتی برای قیمت این سکه‌ها قائل شده، و سکه‌های با تاریخ ضرب قدیمی‌تر، ارزان‌تر از سکه‌های جدید معامله می‌شوند. البته بعضی از فروشندگان سکه، بدون توجه به سال ضرب سکه‌ها، آن‌ها را به قیمت یکسان به فروش می‌رسانند، اما در زمان خرید، سال ضرب را بهانه‌ای برای کاهش بهای خرید سکه قرار می‌دهند. برای مثال، هنگامی که فردی برای فروش سکه خود به مغازه مراجعه می‌کند، اگر قیمت روزانه سکه 190 هزار تومان باشد، اما تاریخ ضرب آن پنج سال پایین‌تر باشد، آن سکه 10 هزار تومان ارزانتر از او خریداری می‌شود.

این در حالی است که میزان طلای به کار رفته در این سکه‌ها، هیچ تفاوتی با هم ندارند. از نظر بانک مرکزی، اختلاف قیمت میان سکه‌ها به علت تفاوت در سال ضرب آنها، موجه نیست و تنها عاملی که می‌تواند در نوسان قیمت سکه مؤثر باشد، نوسانات بهای طلا در بازارهای جهانی است. بانک مرکزی برای حل این مشکل، از سال 1386 تاکنون (1397) بر روی همه سکه‌ها تاریخ 1386 را درج می‌کند. از همین رو بازار سکه‌های ضرب قبل از 1386 از رونق افتاده و این سکه‌ها معمولاً فقط به قیمت طلایشان ارزش دارند.

مسئله سکه‌های تقلبی

وظیفه ضرب مسکوک طلا بنا بر تصویب شورای پول و اعتبار منحصراً بر عهده بانک مرکزی ایران است. با این حال عده‌ای به عرضه سکه‌های تقلبی یا در اصطلاح «غیر بانکی» اقدام کرده‌اند. به عنوان نمونه، برخی در این بازار اعلام می‌کنند که سکه ربع بهار آزادی، بانکی 36 هزار تومان، و غیربانکی 12 هزار تومان، موجود است، که عیار طلای سکه 12 هزار تومانی یا بسیار پایین بوده یا عیار آن دچار اشکال است. حتی اگر شخصی سکه را با مشخصات اصلی آن ضرب کند، مرتکب خلاف شده و از نظر اداره حقوقی بانک مرکزی قابل پیگیری است.

مسئله ضرب و توزیع سکه‌های تقلبی، مسئله جدیدی نبوده و سالهاست که سودجویان در این زمینه فعال بوده و از این راه سودهای کلان نیز به دست آورده‌اند. ضرب سکه‌های طلای تقلبی کار چندان سختی نیست. چرا که هر کس با اندک تخصص و شناختی از بازار طلا و آلیاژ فلزات مختلف، با سفارش ساخت دستگاهی برای قالب‌گیری انواع سکه می‌تواند هرگونه فلزی را در ابعاد و اندازه سکه‌های طلای مرسوم در بازار، ضرب کرده و با آبکاری الکتریکی و روکش طلا روانه بازار کند. پلمب و وکیوم این سکه‌ها با مشخصات طلا فروشی‌های معتبر و صاحب نام، تقلب دیگری است که فروش سکه‌های تقلبی را برای این افراد ساده‌تر می‌کند.

بازار سکه

مهم‌ترین مراکز عرضه سکه در ایران

بانک کارگشایی — بانک کارگشایی در طول هفته، برای تنظیم و کنترل قیمت سکه طلا در بازار، اقدام به حراج سکه می‌کند. بانک کارگشایی، سکه‌ها را مستقیماً از خزانه بانک مرکزی دریافت می‌کند. این سکه‌ها در حضور نمایندگان بانک مرکزی، به بسته‌های 100، 200، و 500 تایی تبدیل شده و به فروش می‌رسند.[80] جلسات حراج به این صورت است که حراج‌کننده با اعلام نرخ پایه بانک مرکزی، مردم را برای خرید یکصد سکه تمام بهار آزادی، به رقابت تشویق می‌کند؛ در نهایت کسی برنده این مزایده‌است که بیشترین مبلغ را پیشنهاد دهد. در ادامه، این مزایده به ترتیب برای سکه‌های «نیم»، «ربع»، و «دو و نیم» بهار آزادی اجرا شده، و به‌طور متناوب تا پایان حراج ادامه می‌یابد.[81] افزایش تعداد روزهای حراج برای عرضه سکه، یا حذف حق ضرب سکه (تقریباً هفت‌هزار تومان در سال 1386)، مهم‌ترین ابزارهای کنترلی این بانک برای تعدیل قیمت سکه هستند. جلسات حراج، در وضعیت عادی در روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه هر هفته برگزار می‌شوند، اما در هنگام افزایش تقاضا (مثل روزهایی پایانی سال، و فرارسیدن عید نوروز)، به صورت هر روزه هستند. شرکت در جلسات حراج و خرید سکه برای عموم آزاد است.

چهارراه استانبول و سبزه‌میدان این دو از مراکز عرضه خرد سکه در تهران به‌شمار می‌روند. برای کسب اطمینان از اعتبار و اصالت سکه، باید آن را از صرافی‌ها یا واحدهایی خریداری کرد که دارای مجوز اتحادیه طلا و جواهر یا مجوز بانک مرکزی باشند. به علاوه، سکه‌ها حتماً باید به صورت پلمپ‌شده (پرس‌شده در کارت، به صورت وکیوم) خریداری شوند، و روی پلمپ، علاوه بر نام و نشانی فروشنده، باید عباراتی همچون «تضمین بانکی» یا «مجوز اتحادیه» و امثالهم وجود داشته باشد. شایان ذکر است که سکه‌های تقلبی طلا که بانک مرکزی آن‌ها را ضرب نکرده‌است، از روی ناهمواری‌های پشت و روی سکه، و عیار کم طلای آن، قابل تشخیص هستند.

نصب دوربین برای رصد خرید و فروش سکه

در 4 تیر 1398 حسین رحیمی، رئیس پلیس وقت تهران، از نصب «دوربین‌های تشخیص چهره» با همکاری بانک مرکزی برای شناسایی دلالان سکه در سبزه میدان، منوچهری، پاساژ افشار و خیابان فردوسی خبر داد.

اطلاع‌رسانی لحظه ای قیمت سکه

در ده سال اخیر اطلاع از قیمت سکه برای بسیاری از قشرها جامعه، حتی کسانی که با آن در ارتباط نیستند، به قدری حائز اهمیت شده که وبگاه‌های متعددی برای اعلام نرخ روزانه و حتی لحظه ای قیمت سکه راه اندازی شده‌اند.

 

منبع: wikipedia