انواع روش‌های آبکاری طلا و مراحل انجام آن

آبکاری طلا یا روکش طلا چیست؟

از آنجا که طلای خالص (24 عیار) بسیار نرم است نمی‌توان از آن برای ساخت مصنوعات طلا استفاده کرد، آن را با فلزات گرانبهای دیگر آلیاژ می‌کنند تا درجه سختی آن بیشتر شود و خاصیت چکش‌خواری پیدا کند. وقتی یک مصنوع طلا با طلای 18 عیار ساخته شد، برای اینکه محصول نهایی کاملا براق و درخشان باشد، روی آن را با یک لایه طلای 24 عیار روکش می‌کنند.

یعنی در واقع، روکش کردن یک قطعه طلا به‌وسیله طلا را آب‌کاری طلا می‌گویند. به آبکاری‌طلا در اصطلاح عامیانه، «تغییر رنگ طلا» هم گفته می‌شود. عموما افراد برای تغییر رنگ طلا، مثلا از زرد به سفید یا از سفید به رزگلد از روش آبکاری استفاده می‌کنند. یا حتی ممکن است فقط برای نونوار کردن طلای قدیمی خود، آن را آبکاری کنند چون این کار باعث می‌شود تا طلا مثل روز اول، براق و درخشان شود.

روکش یا آبکاری‌طلا (Gold plating)، علاوه بر زیبایی و زینت‌بخشی به زیورآلات، بیشترین مقاومت در برابر خوردگی را در مقایسه با سایر پوشش‌های فلزی فراهم می‌کند. به طور کلی باید گفت، روکش آب طلا، در واقع ترکیب طلا و یک فلز دیگر است که به صورت لایه‌ای با ضخامت استاندارد روی نقره یا فلزات دیگر کشیده می‌شود. فایده آب طلا در این است که از اکسید شدن فلزی همچون نقره (که فلز پایه انواع زیورآلات روکش شده است) جلوگیری می‌کنند و درخشش آن را نیز افزایش می‌دهد.

اگر آبکاری برای تغییر رنگ باشد از طلای 24 عیار برای روکش زرد استفاده می‌شود. اما برای آبکاری سفید طلا از روکش رودیوم استفاده می‌شود که زیبایی و جلای زیادی دارد. به این کار هم روکش آب طلا سفید می‌گویند

نکته: طلای سفید همان طلای زرد است که یک لایه فلز سفید همچون نیکل، پالادیم یا پلاتین روی آن کشیده شده است. طلای سفید همیشه یک روکش رودیوم دارد تا علاوه بر حفظ سفیدی، براق و درخشان هم بماند.

انواع آب‌کاری طلا

برای آب‌کاری طلا 4 روش وجود دارد که در زیر هر کدام را برایتان توضیح داده‌ایم:

– آبکاری طلا تزئینی (سیانیدی): آبکاری تزئینی یکی از رایج‌ترین روش‌های آبکاری است که علاوه‌بر صنعت جواهرات برای آبکاری وسایل خانگی و تزیینی نیز استفاده می‌شود. در آبکاری تزئینی زیورآلات‌طلا از روکشی با ضخامت حدود 0.75 تا 2.5 میکرون استفاده می‌شود. این در حالی‌است‌که ضخامت روکش طلای وسایل زینتی بین 0.5 تا 3 میکرون است. آبکاری‌طلا تزئینی بسیار پرطرفدار است زیرا رنگ‌های متنوعی همچون زرد، سبز، سفید، رزگلد، شامپاین، صورتی و قرمز دارد. در آبکاری طلای تزیینی، فلزاتی که جنسشان از طلا نیست را روکش نیکل می‌‌کنند تا براق، درخشان و شفاف بمانند.

– آبکاری طلا آلیاژی: از دیگر روش‌های رایج در آبکاری طلا است و باعث می‌شود تا فلزات در برابر خوردگی و سایش بسیار مقاوم شوند. این روش آبکاری دوام بسیار بالایی دارد و از آن بیشتر در صنعت دندانپزشکی، پزشکی، هواپیمایی و مصارف صنعتی استفاده می‌شود. در اصطلاح تخصصی به این روش، لحیم کاری یا جوشکاری می‌گویند.

– آبکاری طلا اسیدی: این روش باعث ایجاد ثبات رنگ قابل‌توجهی در به فلزات می‌شود. البته سختی و ثبات رنگ آن با نوع و میزان ترکیبات داخل وان آبکاری رابطه ی مستقیم دارد. روش اسیدی مانند آبکاری‌طلا تزیینی رنگ‌های مختلفی دارد که رنگ‌های بنفش، زرد، پرتقالی و سبز آن بسیار پرطرفدار است.

– آبکاری طلا سولفیتی: چیزی که این آب‌کاری را از دیگر شیوه‎‌های آبکاری متمایز می ‌کند ضخامت زیاد آن است. در این روش در هر دقیقه ضخامت 8 میکرونی روی فلز روکش می‌شود. درخشش و ظریف‌کاری در این روش زیاد است و باعث می‌شود که فلز بسیار زیبا و درخشان دیده شود.

مراحل آبکاری طلا

گفتیم که روکش کردن یک قطعه طلا بوسیله طلا به روش الکترولیز را آبکاری می‌گویند که در چندین انجام می­‌گیرد. در طول آبکاری باید دما، ولتاژ و زمان با دقت چک شود تا مشکلی پیش نیاید.

1. آماده سازی: براق کردن و تمیز کردن زیرکار در آبکاری طلا بسیار مهم و ضروری است. این کار اغلب توسط دینام صورت می‌گیرد. روی دینام فرچه­‌های مویی، نمدی یا پنبه‌­ای قرار دارد که همراه با روغن پنزا برای از بین بردن خط‌های تقریبا عمیق مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای براق کردن روی کار هم از روغن پولیش مخصوص طلا و فرچه موئی استفاده می‌شود.

2. شست‌وشو: زیرکار را با پودر شوینده و آب داغ می‌شویند تا همه چربی‌ها از بین برود. سپس آن را در محلولی متشکل از 30 گرم سیانور پتاسیم یا سدیم (NACN یا KCN) در یک لیتر آب مقطر می‌ریزند. در آخر هم با آب شهری آن را آبکشی می‌کنند.

3. لیزگیری و خشک کردن: زیرکار که قرار است روکش شود را درون محلولی متشکل از یک لیتر آب مقطر 100 یا یک استکان اسید سولفوریک غلیظ (H­2SO4) قرار می‌دهند. سپس با آب شهر می‌شویند. در آخر هم فلز را با استفاده از خاک اره خشک می‌کنند تا همه رطوبت فلز گرفته شود.

4. وان آبکاری: زیر کار را درون محفظه‌ای شیشه­‌ای از نوع پیرکس- فایبر گلاس یا وان (محفظه) فلزی با پوشش P.V.C قرار می‌دهند و الکترولیت روی آن می‌ریزند.
برای تهیه الکترولیت باید آب مقطر، یک گرم طلا با عیار بالا، 3 گرم هیدروژن، 5 گرم سیانور سدیم یا پتاسیم، 3 گرم کربنات سدیم یا پتاسیم، یک استکان جوهر نمک و یک چهارم استکان محلول آمونیاک را با هم مخلوط کرد. البته این کار باید به صورت تخصصی و مرحله‌به مرحله و توسط کارشناس این امر صورت بگیرد.

چه فلزاتی را می‌توان آبکاری طلا کرد؟

تقریبا همه فلزات را می‌توان در فرایند آبکاری الکتریکی روکش‌طلا کرد. اما عموما مصنوعاتی از جنس نقره، برنج، مس و نیکل گزینه‌های مناسب‌تری برای این امر بشمار می‌روند.

باید توجه داشته باشید که این روکش‌ها به مرور زمان از بین می‌روند. برای این منظور باید دوباره آن را روکش کنید. البته اگر روکش با ضخامت مناسب انجام شده باشد، دوام خوبی دارد و ممکن است تا سال‌ها با کمترین تغییر به قوت خود باقی بماند. اما به طور کلی، روکش طلا به موارد متعددی بستگی دارد و برای حفظ درخشندگی آن و پیشگیری از خورده شدن سریعش توصیه می‌کنیم موارد زیر را رعایت کنید:

• زیورآلاتی که با طلا آبکاری شده‌اند را از مواد شیمیایی دور نگه دارید. مثلا اگر انگشتر نقره با طلا آبکاری شده، هنگام ظرف شستن یا شستن دست‌ها آن را از انگشت در بیاورید تا در تماس با مواد شوینده قرار نگیرد.
• اگر عرق زیاد و تندی دارید، باید طلای روکش شده را کمتر از بقیه در تماس با پوست بدن خود قرار دهید.
• از پاشیده شدن عطر و ادکلن روی طلای روکش شده پیشگیری کنید.

 

آبکاری رودیوم چیست؟

آبکاری رودیوم یکی دیگر از روش‌های روکش مصنوعات طلاست. از رودیوم اغلب برای آبکاری طلای سفید استفاده می‌شود. چون طلای سفید تقریبا خاکستری است و خیلی هم براق نیست. بنابراین، یک لایه فلز رودیوم روی آن آبکاری می‌کنند تا درخشنده، سفید و کاملا براق شود.

دلیل دیگر استفاده از روکش رودیوم این است که گاهی در ساخت جواهرات طلا از فلز نیکل استفاده می‌شود و فلز نیکل هم برای پوست انسان حساسیت‌زاست. بنابراین، طلای سفید را با رودیوم روکش می‌کنند تا باعث ایجاد آلرژی پوستی نشود.

روکش رودیوم هم مانند بقیه آبکاری‌ها بعد از حدود 12 تا 18 ماه به تدریج از بین می‌رود و باید دوباره تجدید شود.

 

نکته‌های عمومی که خوب است در مورد روکش طلا بدانید

1. اگر قصد دارید طلا را هر روز و همه جا دست کنید، بهتر است طلای کامل بخرید. اما اگر هر چند وقت یکبار انگشتر طلا را استفاده می‌کنید اگر روکش باشد هم مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

2. اگر به نیکل حساسیت دارید مطمئن شوید که فلز اصلی انگشتر از نیکل نیست تا مشکلی برای پوست شما ایجاد نشود.

3. در صنعت جواهر سازی، اغلب از روکش طلای 24 عیار روی مصنوعات استفاده می‌شود تا درخشندگی رنگ آن حفظ شود.

4. حروف اختصاری “GP” روی کد طلا نشان‌دهنده این است که آن قطعه از جنس طلا نیست و فقط روکش طلا دارد.

5. برخی مواقع برای کاهش قیمت زیورآلات، روی آهن روکش طلا می‌کشند و به عنوان طلا به مشتری عرضه می‌کنند. برای اینکه از طلا بودن محصولی که خریداری کرده‌اید مطمئن شوید، فقط کافیست خاصیت آهنربایی آن را امتحان کنید. طلا و نقره نباید به آهنربا بچسبند. اگر زیورآلاتی که خریده‌اید به آهنربا چسبید، سریعا آن را به فروشنده پس دهید.

6. هر چقدر ضخامت روکش طلا بیشتر باشد مقاومت و ماندگاری آن بیشتر می‌شود.

کلام آخر

ما در این مطلب به صورت کلی در مورد اینکه آبکاری طلا یا روکش طلا و مراحل و مواد مورد نیاز آن چیست، توضیح دادیم تا بدانید آبکاری طلا به آن آسانی نیست که تصور می‌شود.

مدت زمان آبکاری طلا برای هر یک قطعه کوچک بین 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد. البته این زمان هم به عوامل مختلفی مثل ضخامت روکش طلا بستگی دارد. یعنی اگر زمان زیادتر باشد، لایه روکش‌شده هم ضخیم‌تر خواهد بود.