به واسطه درگیری اقتصاد ایران در طول چند دهه اخیر با تورم، کسی نیست که نام تورم را نشنیده باشد. اما تعریف تورم و بررسی عواملی که باعث ایجاد تورم می‌شوند، به شما این آگاهی را می‌دهد که کارکرد نادرست کدام قسمت از اقتصاد است که باعث شده ارزش ریال تا این میزان کاهش یابد. در این مطلب قرار است ضمن یادگیری تعریف تورم، با عواملی که باعث ایجاد تورم می‌شوند آشنا شوید. همچنین در انتها روند تورم در سال‌های اخیر مورد بررسی قرار می‌گیرد
تورم (Inflation) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن سطح عمومی قیمت‌ها به‌صورت پیوسته افزایشی باشد. در این شرایط، قیمت کالاها و خدمات در یک بازه زمانی، گران‌تر می‌شود و در نتیجه، قدرت خرید افراد جامعه کاهش می‌یابد. تورم در ایران توسط دو مرجع بانک مرکزی و مرکز آمار ایران اعلام می‌شود که چندان تفاوت ندارد کدام را مدنظر قرار دهید؛ اما در دنیا وظیفه اعلام و مدیریت تورم برعهده بانک مرکزی است.
تورم اعلامی میزان دقیق افزایش قیمت‌ها را نمایندگی نمی‌کند. بلکه نرخ تورم اعلام‌شده، در واقع میانگینی از تورم‌هایی است که روی کالاهای مختلف یا خدمات مختلف وارد می‌شود. برای مثال، زمانی که تورم 50درصد اعلام می‌شود، به این معنا نیست که تورم مواد غذایی با تورم کارمزد بانکی برابر است! برای مثال کارمزد بانکی به‌عنوان یک خدمت می‌تواند هیچ افزایشی نداشته باشد و در نتیجه تورم آن صفر درصد باشد و در مقابل، قیمت گوشت گوساله می‌تواند 100درصد رشد کرده باشد و تورم 100درصد داشته باشد. تورم اعلام‌شده به‌نوعی میانگین تورم کالاها و خدمات مختلف است و به‌عنوان یک شاخص برای مقایسه و بررسی شرایط اقتصادی کاربرد دارد.
برای افرادی که از تورم آسیب جدی دیده‌اند و قدرت خریدشان کاهش شدیدی داشته است، حتماً سوال پیش می‌آید که تورم چگونه ایجاد می‌شود؟ چه مواردی باعث شده تا چنین تورم بالایی در اقتصاد رخ دهد؟ و در نهایت چگونه می‌توان تورم را کاهشی کرد؟
تورم از دیدگاه اقتصاددان‌ها دو علت کلی دارد. در حالت اول، علت تورم افزایش مازاد تقاضا یا کاهش چشمگیر عرضه است. در این حالت، عرضه کالا به‌شکل کافی وجود ندارد و در نتیجه مازاد تقاضا باعث افزایش قیمت می‌شود. برای مثال، زمانی که در منطقه‌ای دنبال تاکسی اینترنتی هستید که همزمان افراد زیادی دنبال تاکسی هستند، قیمت تاکسی اینترنتی در آن منطقه به‌صورت موقت افزایش پیدا می‌کند تا رشد فزاینده تاکسی کنترل شود و عرضه محدود رانندگان با میزان تقاضا همخوانی پیدا کند.
علت دوم تورم، عرضه پول بیش از رشد اقتصادی است. دقت کنید که رشد نقدینگی به میزان رشد اقتصادی طبیعی است و ایجاد تورم مزمن نمی‌کند اما رشد نقدینگی بیشتر از رشد اقتصادی منجر به تورم می‌شود. البته رشد اقتصادی را هم بهتر است اقتصاد غیرنفتی در نظر بگیرید. افزایش فروش نفت می‌تواند به‌صورت محدود باعث ایجاد رشد اقتصادی شود اما این رشد اقتصادی به‌نوعی کاذب است و چندان به مهار تورم کمک نمی‌کند. رشد اقتصادی غیرنفتی است که برای ایران تعیین‌کننده است و می‌تواند رشد مازاد پول و در نتیجه رشد مازاد نقدینگی را کنترل کند.
رشد نقدینگی در ایران به کسری بودجه وابسته است. بزرگ‌بودن دولت و بودجه ناتراز در حوزه انرژی و بانکی باعث شده تا این ناترازی و کسری از راه خلق پول و عرضه اوراق جبران شود. این رشد نقدینگی مازاد هرچند به‌صورت فوری خودش را نشان نمی‌دهد، اما در نهایت افزایش‌های ناگهانی در تورم حاصل همین خلق پول مازاد است.
سوالی که در اینجا مطرح است، علت تشدید تورم و تداوم چندین‌ساله تورم در ایران است. با اینکه شاید تصور کنید دلیل خیلی پیچیده‌ای برای این موضوع وجود دارد، اما علت تشدید و تداوم تورم به همان علت ایجاد تورم برمی‌گردد.
ادامه‌دارشدن ناترازی انرژی در کشور، بودجه‌بندی نامناسب و کسری بودجه تمام‌نشدنی، همان دلیلی است که باعث می‌شود تورم افسارگسیخته در اقتصاد ایران باقی بماند. این تورم حاصل اقدامات تکراری، نادرست و بعضاً آسیب‌زننده بوده و تا زمانی که این فرایند ادامه‌دار باشد، تداوم تورم هم نتیجه طبیعی آن است.
حتماً عناوین تورم نقطه به نقطه و تورم سالانه را شنیده‌اید. این‌ها روش‌های مختلف محاسبه و اعلام تورم است که در ادامه بررسی می‌کنیم. دقت کنید که هر کدام از روش‌های محاسبه تورم کاربردهای خود را دارد اما در استفاده عمومی مردم، نرخ تورم سالانه برای بررسی کافی است.
اگر میزان تغییرات تورم را در دو بازه زمانی نسبت به هم بررسی کنید، در واقع تورم نقطه به نقطه را محاسبه کرده‌اید. این بازه‌های زمانی می‌تواند سالانه، ماهانه یا هر بازه زمانی معنادار دیگری باشد. برای مثال، تورم نقطه به نقطه مهرماه به شهریورماه اگر 20 درصد اعلام شود، این یعنی تفاوت تورم مهر و شهریور را باید تقسیم بر تورم شهریور کنید تا این درصد تغییرات به‌دست آید.
بیایید یک مثال را با هم بررسی کنیم. اگر تورم شهریور برابر با 50 درصد باشد و تورم مهرماه برابر با 60 درصد، تورم نقطه به نقطه ماهانه مهرماه نسبت به شهریورماه برابر با 20درصد می‌شود. این یعنی تورم مهرماه 20درصد نسبت به تورم شهریور رشد داشته است و از 50درصد به 60درصد رسیده است. (20درصد از 50درصد برابر 10درصد می‌شود.)
محاسبه تورم نقطه به نقطه می‌تواند روند تغییرات تورم را به ما نشان دهد. به‌نوعی بهترین راه مقایسه دو مقطع زمانی با یکدیگر، محاسبه تورم نقطه به نقطه آن دو مقطع زمانی نسبت به هم است. دقت کنید که در این روش تغییرات تورمی که بین این دو بازه زمانی رخ می‌دهد نادیده گرفته می‌شود. برای مثال اگر تورم نقطه به نقطه 1402 به 1401 را حساب کنید، تغییراتی که طی ماه‌های 1401 رخ داده است، در این داده قابل تفسیر و برداشت نخواهد بود.
روش دیگر اعلام تورم، نرخ تورم سالانه است. در این روش میانگینی از تورم ماهانه به عنوان نرخ تورم سالانه در نظر گرفته می‌شود. تغییرات تورم طی دوره یکساله در این نوع از محاسبه مورد توجه قرار می‌گیرد. همین مسئله باعث می‌شود تا نرخ تورم سالانه با نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه یکساله تفاوت داشته باشد.
تورم سالانه همان شاخصی است که در مقایسه دولت‌ها یا سال‌های پیشین مورد استفاده قرار می‌گیرد. تورم سالانه نشان می‌دهد که طی یکسال، میانگین رشد سطح عمومی قیمت‌ها چه میزان بوده است و در نتیجه معیار خوبی برای سنجش شرایط اقتصادی است. دقت کنید که تورم سالانه اعلام‌شده، همانطور که پیش از این هم توضیح داده شد، میانگینی از تورم کالاها و خدمات است و تورم هر کالا یا خدمت به‌صورت جداگانه می‌تواند بیشتر و خیلی بیشتر یا کمتر و خیلی کمتر از نرخ تورم سالانه اعلامی باشد. برای مثال، معمولاً تورم مواد غذایی که بیشترین اثرگذاری را در معشیت عموم مردم دارد، بیشتر از نرخ تورم سالانه است و افراد برای سرمایه‌گذاری یا هر تلاش دیگری برای حفظ ارزش پول، باید این نکته را در نظر بگیرند.
مطالعه بیشتر: رابطه تورم با قیمت طلا چیست؟ چرا طلا دارایی ضدتورمی است؟
اگر از راه‌های مختلف اعلام تورم که شامل تورم نقطه‌به‌نقطه و تورم سالانه است بگذریم، محاسبه تورم روش مشخصی دارد. در این روش باید ابتدا یک سبد کالا و خدمات مشخص را تعیین کرد، به هر کدام وزن مشخصی در سبد داد و سپس تورم هر کدام را محاسبه و میانگین وزنی گرفته شود.
وظیفه تعیین سبد کالا و خدمات مصرفی برعهده بانک مرکزی است. بانک مرکزی ایران سبد خانوار ایرانی را به چندین قسمت تقسیم کرده که مهم‌ترین آن‌ها، مسکن و انرژی با 35درصد سهم، مواد غذایی با 26درصد، حمل‌ونقل با 10درصد و درمان با 7 درصد بخش‌های عمده آن را شکل می‌دهند.
در نتیجه تورم اعلامی توسط بانک مرکزی، در واقع میانگین وزنی تورم دسته‌های مختلفی است که در سبد خانوار تعریف شده است.
برخی از افراد نسبت به عدد تورم اعلامی، احساس متفاوتی دارند. در واقع ممکن است احساس کنند که تورم سال گذشته چیزی بیشتر از تورم اعلام‌شده بوده است. در واقع سبد کالا و خدمات مصرفی این افراد با سبد پیش‌فرض بانک مرکزی متفاوت است. در نتیجه آن‌ها تورم آن قسمت از کالا و خدمات مصرفی که نقش پررنگی‌تر در زندگی‌شان دارد را بیشتر احساس می‌کنند.
فرض کنید که خانواده‌ای 60 درصد هزینه‌هایش به مواد غذایی برگردد. این خانواده دوبرابر میانگین وزنی اعمال‌شده بر نرخ تورم اعلامی، تورم مواد غذایی را احساس خواهد کرد و از آنجاکه تورم مواد غذایی معمولاً بیشتر از نرخ تورم سالانه است، این فرد احساس می‌کند آمار بانک مرکزی غلط است.
بااین‌حال چاره‌ای برای این موضوع به‌جز برنامه‌ریزی شخصی وجود ندارد. بانک مرکزی برای محاسبه و اعلام تورم باید یک سبد پیش‌فرض داشته باشد و این سبد ممکن است برای تمام افراد صادق نباشد. در نتیجه تورمی که افراد احساس می‌کنند با یکدیگر و با نرخ تورم اعلام‌شده توسط بانک مرکزی متفاوت می‌شود.
کنترل تورم در ایران به‌واسطه سیاست‌های اقتصادی و اقتصاد سیاسی کشور چندان امیدوارکننده نیست. به عبارتی صبر برای اصلاح روند اقتصادی موجود، سرمایه و عمر افراد را تباه می‌کند. با توجه به این نکته، تنها راه مقابله با تورم ایران، خرید دارایی‌های ضدتورمی است تا همراه با تورم، مقدار ریالی سرمایه ما هم رشد کند و شامل مرور زمان و کاهش ارزش ریال نشود.
برای این مسئله خرید طلا یکی از راهکارهای شماست. طلا به‌عنوان یک دارایی امن و ضدتورمی شناخته می‌شود و می‌تواند پشتوانه مالی خانواده‌ها قرار بگیرد. برای سرمایه‌گذاری و حفظ ارزش زمانی سرمایه، بهترین راه، خرید طلای آب شده است که مالیات و اجرت ساخت ندارد و درصد سود فروشنده هم متعارف است. در نتیجه با طلای آب شده شما می‌توانید مستقیماً دارایی پولی خود را به دارایی ضدتورمی تبدیل کنید.
بیشتر بخوانید: طلای آب شده چیست؟
می‌دانید که روند تورم در سال‌های اخیر صعودی بوده است. اما اگر بخواهید دولت‌ها را با یکدیگر مقایسه کنید، می‌بینید که از دهه‌ها قبل، نرخ تورم در ایران سطح هشدار و خطر را رد کرده بود.
میانگین تورم سالانه در دوره هاشمی رفسنجانی برابر با 22درصد، در دوره خاتمی 18درصد، دوره احمدی‌نژاد 16درصد، دوره روحانی 19درصد و در دوره رئیسی برابر با 29درصد بوده است. این تورم میانگین سالانه است وگرنه در سال‌های پایانی دولت احمدی‌نژاد تورم رشد چشمگیری تا سطح 40 و 45درصد هم داشته است.
نکته مهمی که باید بدانید، این است که از سال 1398 تا 1401 نرخ تورم پایین‌تر از 40درصد نیامده است! این تورم مزمن باعث شده تا تغییرات قیمت و گرانی در این چندسال بیشتر از هر وقت دیگری خودش را نشان دهد.
جمع‌بندی
تورم در ایران به موضوعی آشنا برای تمامی شهروندان تبدیل شده است. اثر تورم را هر چند روز می‌توان بر نرخ‌هایی مثل دلار آزاد مشاهده کرد و هر چند سال هم جهش قیمت دلار، انرژی و هزینه‌های عمومی باعث می‌شود تا هیچوقت تورم را از خاطر نبریم. تورم باعث کاهش قدرت خرید افراد می‌شود و نتیجه آن، کار بیشتر و مزد کمتر است! حتی اگر مزد ریالی شما افزایش یافته باشد! در این مطلب ضمن بررسی تورم، علل ایجاد و تداوم آن و نحوه محاسبه انواع تورم، یک راهکار برای مقابله و کنترل تورم، حداقل در زندگی شخصی، پیشنهاد دادیم.
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به سایت بازار طلا می باشد.