
تورم مفهومی کلیدی در اقتصاد است که به افزایش کلی قیمت کالاها و خدمات در طول زمان اشاره دارد و باعث کاهش قدرت خرید پول میشود. تورم میتوان متوسط و یا بالا باشد که هر سطح آن آثاری را درپی دارد.
مقدمه
تورم متوسط و قابل پیشبینی میتواند مفید باشد، زیرا مردم و کسبوکارها را به خرید و سرمایهگذاری ترغیب میکند و به رشد اقتصادی کمک میکند. اما تورم بیش از حد بالا یا غیرقابل پیشبینی، پسانداز را از بین میبرد، قدرت خرید مصرفکنندگان را کاهش میدهد و با ایجاد عدم اطمینان، برنامهریزی و سرمایهگذاری را برای کسبوکارها دشوار میکند. اگر کنترل نشود، میتواند به ابرتورم و بیثباتی شدید اقتصادی منجر شود.
بنابراین، کنترل تورم یک هدف حیاتی برای بانکهای مرکزی و دولتها است، زیرا هدف آنها ایجاد تعادلی است که بدون اجازه دادن به تورم بسیار بالا یا بسیار پایین، رشد اقتصادی پایدار را تقویت کند.
انواع تورم به همراه ویژگیها
تورم را میتوان بر اساس علل، سرعت و تأثیر آن بر اقتصاد به انواع مختلفی دستهبندی کرد. شناخت این انواع برای سیاستگذاران و اقتصاددانان در تشخیص فشارهای تورمی و اعمال تدابیر مناسب برای کنترل آنها ضروری است. در زیر رایج ترین دستههای تورم آورده شده است:
تورم کششی تقاضا
این نوع تورم زمانی رخ میدهد که تقاضا برای کالاها و خدمات بیش از عرضه باشد، به این معنی که پول زیاد به دنبال کالاهای کم است. این وضعیت معمولاً در اقتصادهای پررونق رخ میدهد، جایی که درآمد بالا، هزینههای دولتی یا دسترسی آسان به اعتبار باعث افزایش مصرف میشود. اگر این تورم بیش از حد سریع باشد، میتواند به اقتصاد آسیب بزند.
تورم فشار هزینه
این تورم زمانی ایجاد میشود که هزینههای تولید افزایش یابد و کسبوکارها برای حفظ حاشیه سود قیمتها را بالا ببرند. این افزایش هزینهها ممکن است ناشی از بالا رفتن دستمزدها، قیمت مواد خام یا اختلالات زنجیره تامین باشد و چالشی برای سیاستگذاران ایجاد کند.
تورم داخلی و انتظاری
تورم داخلی ناشی از این انتظار است که قیمتها به افزایش خود ادامه دهند. زمانی که کارگران و شرکتها قیمتهای بالاتری را در آینده پیشبینی میکنند، کارگران برای همگام شدن با هزینههای زندگی خود، دستمزد بیشتری را طلب میکنند. به نوبه خود، کسبوکارها این هزینههای کار بالاتر را با افزایش قیمتها به مصرفکنندگان منتقل میکنند و چرخهای از افزایش دستمزدها و قیمتها را ایجاد میکنند. این حلقه بازخورد میتواند تورم را در طول زمان تداوم بخشد، حتی زمانی که علل اولیه تورم، مانند فشار تقاضا یا هزینه کاهش یافته است.
مطالعه بیشتر: تورم چیست و چگونه ایجاد میشود؟
ابر تورم
ابر تورم شکل شدیدی از تورم است که در آن قیمتها بهطور غیرقابل کنترلی با سرعتی فوقالعاده سریع افزایش مییابند که اغلب از 50 درصد در ماه فراتر میرود و معمولاً زمانی اتفاق میافتد که یک کشور با از دست دادن شدید اعتماد به پول خود، اغلب به دلیل سوء مدیریت اقتصادی، بیثباتی سیاسی یا شوکهای خارجی مواجه میشود. در چنین شرایطی، با کاهش ارزش پول، مردم برای خرج کردن پول نقد خود عجله دارند قبل از اینکه ارزش بیشتری از دست بدهد. ابر تورم میتواند آسیبهای اقتصادی گستردهای ایجاد کند که منجر به از بین رفتن فعالیتهای اقتصادی عادی شود.
تورم منفی
تورم منفی به کاهش عمومی قیمتها اشاره دارد که اغلب با رکود اقتصادی یا دورهای از تقاضای ضعیف همراه است. در حالی که کاهش قیمتها ممکن است مفید به نظر برسد، کاهش قیمت مداوم میتواند منجر به رکود اقتصادی شود زیرا مصرفکنندگان هزینههای خود را به تاخیر میاندازند.
تورم در ایران
تورم در ایران یک موضوع دائمی بوده است و چشمانداز اقتصادی آن را در طول دههها عمیقاً تحت تأثیر قرار داده است. ایران از لحاظ تاریخی به دلیل ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی از جمله بیثباتی سیاسی، تحریمها و سوء مدیریت سیاستهای اقتصادی با تورم بالایی مواجه بوده است. طی سالها، فشارهای تورمی کشور نوسان داشته است و اقتصاد به طور مداوم هم در برابر ناکارآمدیهای داخلی و هم در برابر تحولات جهانی آسیبپذیر بوده است.
تورم در گذشته
پس از انقلاب 1357، اقتصاد ایران تحت تأثیر تغییرات سیاسی، جنگ ایران و عراق، و تحریمهای بینالمللی دچار اختلال شد و تورم افزایش یافت. در طول جنگ، کاهش تولید و تمرکز بر هزینههای نظامی عامل اصلی تورم بود. در دهه 1990، تلاشهای دولت برای اصلاحات اقتصادی و کنترل تورم ناکارآمد بود، زیرا سیاستهای پولی ضعیف، هزینههای بیش از حد دولتی، و اتکای زیاد به درآمدهای نفتی بدون تنوع اقتصادی، تورم را افزایش داد.
روندهای فعلی تورم
در سالهای اخیر، تورم در ایران به شدت تحت تاثیر تحریمهای بین المللی و سوء مدیریت اقتصادی بوده است. تحریمهای اعمال شده به دلیل برنامه هستهای ایران، بهویژه تحریمهایی که صادرات نفت این کشور را هدف قرار میدهند، درآمدهای ارزی را به میزان قابل توجهی کاهش داده است. با کاهش دسترسی به بازارهای جهانی و کاهش پایه صادرات، ایران مجبور به مقابله با ارز ضعیف است که منجر به تورم وارداتی می شود.
در سال 2020، تورم از 40 درصد گذشت که بازتاب فشارهای خارجی و چالش های سیاست داخلی است. تلاش دولت برای تامین کسری بودجه از طریق استقراض از بانک مرکزی، مشکل تورم را تشدید کرده است. علاوه بر این، کاهش ارزش ارز قیمت تمام شده کالاهای وارداتی را افزایش داده و قیمت مصرف کننده را بالا برده و قدرت خرید را کاهش داده است.
پیامدهای تورم بر اقتصاد ایران
یکی از مهمترین پیامدهای تورم کاهش دستمزدهای واقعی، کاهش قدرت خرید مردم فلذا کاهش استانداردهای زندگی است. تورم مداوم همچنین به افزایش نابرابری کمک میکند. یکی دیگر از پیامدهای مهم عدم اطمینان در محیط کسب و کار است. تورم بالا برنامهریزی برای آینده را برای کسب و کارها دشوار میکند، زیرا نمیتوانند هزینهها یا درآمدهای خود را به درستی پیشبینی کنند. این عدم پیشبینی پذیری با دلسرد کردن سرمایهگذاری و نوآوری بلندمدت، رشد اقتصادی را خفه میکند. کسبوکارها اغلب با افزایش قیمتها به تورم پاسخ میدهند، که میتواند چرخه معیوب افزایش قیمتها را در سراسر اقتصاد ایجاد کند.
تاثیر بر سرمایهگذاری
تورم به شدت اعتماد سرمایهگذاران را تضعیف میکند و سرمایهگذاران داخلی و خارجی از غیرقابل پیشبینی بودن محیط تورمی ایران منصرف شدهاند. تورم بالا معمولاً به نرخ بهره بالاتر منجر میشود و وام گرفتن را گرانتر میکند؛ در نتیجه، کسبوکارها کمتر برای توسعه یا سرمایهگذاری در پروژههای جدید وام میگیرند. در اقتصاد تورمی، ارزش بازده مالی نامشخص میشود و سرمایهگذاری را بیشتر دلسرد میکند.
سرمایهگذاری مستقیم خارجی (FDI) نیز بهویژه تحت تأثیر قرار میگیرد. سرمایهگذاران بینالمللی از بازارهای دارای تورم بالا، بهویژه با وجود بیثباتی سیاسی، اجتناب میکنند. نبود ثبات در نرخ تورم، بازده سرمایهگذاریهای خارجی را بسیار نوسانی میکند و بازگشت سود به ارز خارجی به دلیل کاهش ارزش پول پیچیدهتر میشود.
راهکارهای مدیریت تورم توسط دولت
دولتها نقش مهمی در مدیریت تورم از طریق ترکیبی از سیاستهای پولی، مالی و اصلاحات ساختاری دارند. در زیر به برخی از راهکارهای کلیدی که توسط دولتها برای کنترل تورم استفاده میشود، اشاره شده است:
- سیاست پولی: بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره و کنترل عرضه پول، میتواند تقاضا را کاهش داده و تورم را مهار کند. کنترل عرضه پول، مثلاً از طریق محدود کردن اعتبار یا فروش اوراق قرضه دولتی، نیز میتواند فشارهای تورمی را با کاهش حجم پول در گردش کاهش دهد.
- سیاست مالی: دولتها با کاهش هزینههای عمومی و افزایش مالیاتها تقاضای مازاد را کنترل میکنند. این اقدامات هدفشان کاهش تقاضای کلی در اقتصاد و کاهش فشارهای تورمی است.
- کنترل قیمتها و یارانهها: موقتی اما کاربردی، برای جلوگیری از افزایش بیش از حد قیمتها بهکار میرود. همچنین یارانههایی برای کاهش هزینه کالاها و خدمات برای مصرفکنندگان ارائه میشود.
- مدیریت نرخ ارز: با تثبیت ارز ملی از طریق مداخله در بازارهای ارز، دولتها میتوانند از تورم وارداتی جلوگیری کنند. ارز پایدار هزینه واردات را کاهش میدهد، که میتواند یکی از عوامل مهم تورم بهویژه در کشورهایی مانند ایران باشد که بسیاری از کالاهای اساسی را وارد میکنند.
- اصلاحات ساختاری: راهحلهای بلندمدت تورم معمولاً شامل رسیدگی به ناکارآمدیهای ساختاری در اقتصاد است. کاهش وابستگی به نفت و بهبود بهرهوری اقتصادی به کنترل تورم کمک میکند.
راهکارهای مدیریت تورم برای سرمایهگذاران
سرمایهگذاران باید اقدامات پیشگیرانهای برای محافظت از سبد سرمایهگذاری خود در برابر تورم انجام دهند. در اینجا به برخی از راهبردهای کلیدی اشاره شده است:
- سرمایهگذاری در داراییهای مقاوم در برابر تورم: در دورههای تورم بالا، برخی داراییها بهتر از بقیه عمل میکنند. یکی از گزینههای محبوب طلا است که اغلب بهعنوان پناهگاهی امن در زمان عدم قطعیت اقتصادی دیده میشود. طلا از نظر تاریخی در دورههای تورمی ارزش خود را حفظ کرده است و گزینهای مناسب برای سرمایهگذارانی است که به دنبال محافظت در برابر افزایش قیمتها هستند. کالاهایی مانند نفت، گاز طبیعی و محصولات کشاورزی نیز در دوره تورم معمولاً عملکرد خوبی دارند، زیرا قیمت آنها همراه با تورم افزایش مییابد.
- سرمایهگذاری در املاک و مستغلات: ارزش املاک و اجارهها همراه با تورم افزایش مییابد و بازدهی پایدار ارائه میکند.
- سهام شرکتهای فعال در بخشهای محافظتشده از تورم: شرکتهایی که کالاها و خدمات ضروری ارائه میدهند، مانند شرکتهای خدماتی، کالاهای مصرفی اساسی و مراقبتهای بهداشتی، اغلب توانایی افزایش قیمت برای جبران هزینههای رو به افزایش را دارند. همچنین، شرکتهایی که مواد اولیه تولید میکنند یا در بخشهایی فعالیت میکنند که از افزایش قیمت کالاها سود میبرند، میتوانند در دورههای تورمی محافظ خوبی باشند.
- اوراق قرضه مرتبط با تورم: دولتها اوراق قرضهای صادر میکنند که بهطور خاص برای محافظت در برابر تورم طراحی شدهاند که این اوراق بازدهی را ارائه میدهند که متناسب با تورم تنظیم میشود و تضمین میکند که قدرت خرید سرمایهگذاران حفظ میشود.
- تنوعبخشی در کلاسهای دارایی: توزیع سرمایهگذاریها در داراییهای مختلف مانند سهام، اوراق قرضه و کالاها ریسک تورم را کاهش میدهد.
نتیجهگیری و توصیهها برای سرمایهگذاران
تورم یک چالش مداوم در اقتصادها، از جمله ایران است و بر دولتها و سرمایهگذاران تأثیر زیادی میگذارد. دولتها میتوانند با سیاستهای مالی و پولی محتاطانه و اصلاحات، تورم را مدیریت کنند. برای سرمایهگذاران، تمرکز باید بر داراییهای مقاوم در برابر تورم باشد. طلا بهعنوان پناهگاه امن، املاک و کالاها نیز محافظ خوبی ارائه میدهند. تنوعبخشی در سبد سرمایهگذاری و افزودن داراییهایی مانند طلا و اوراق بهادار مرتبط با تورم، میتواند اثرات منفی تورم را کاهش داده و ثروت را حفظ کند. تنظیم مداوم استراتژیهای سرمایهگذاری نیز ضروری است.