همه چیز درباره شوک نیکسون و تاثیر آن بر رابطه قیمت طلا و دلار

ریشه های شکل گیری شوک نیکسون

چرا ریچارد نیکسون ، تیشه به ریشه ی ثبات دلار زد؟ دلار آمریکا به واسطه ی پشتوانه ی فوق العاده ای که استاندارد طلا در بازار اقتصاد جهانی برایش فراهم آورده بود ، جایگاه ویژه ای را تصاحب کرده بود. آیا هم قطاران رییس جمهور ، نمیدانستند که شوک نیکسون چه بلایی بر سر ارزش دلار در معاملات جهانی خواهد آورد؟ بیایید برای پاسخ به این سوال به کمی عقبتر بازگردیم. 
برتون وودز
در پایان جنگ دوم جهانی و در پی نوسانات شدید ارز که از شرایط جنگ بر کشورهای جهان تحمیل شده بود ، متفکران اقتصادی و سیاسی در اجلاس Bretton woods  ، با در نظر داشتن این مسئله که آمریکا دو سوم معادن و ذخائر طلای جهان را در اختیار داشت، سیستمی مبتنی بر استاندارد طلا و نظام ارزی دلار آمریکا پیشنهاد دادند. طبق این سیستم نرخ نوسانات ارزی ، وابسطه به طلا اتفاق می افتاد و البته برای رفع کسری ها نیزصندوق بین المللی پول موظف به همکاری بود. این یکی از مهمترین اقدامات در سطح بین الملل برای رفع مشکلات اقتصادی در سطح کلان بود. این طرح با شوک نیکسون در 1971 دچار فروپاشی شد ، اما پیشتر دلایل ناکارآمدی خود را نشان داده بود:

• ارتباط مستقیم با طلا و دلار
• ناتوانی در تطبیق با تغییرات اقتصادی
• سلطه ی دلار و درگیری های اقتصادی آمریکا
• عدم مراودات تجاری با کشورهای غیر عضو
• جنگ ویتنام و گرفتاری های آمریکا در آن

جنگ سرد

با ورود جهان به جنگ سرد ، علی الخصوص موج دوم جنگ سرد که پس از پیروزی فیدل کاسترو در کوبا اتفاق افتاد ، که به دنبال پیاده سازی سیاست های کمونیستی در کوبا و حمله ی موشکی در 1962 به آن کشور ،هزینه های زیادی بر سر کشورهای درگیر آوار شد. تخمین زده میشود که 21 تریلیون دلار در دوران جنگ سرد، صرف جاه طلبی ها و خودنمایی های اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحد و همچنین بازیگران نیابتی آنها در این دوران شده که یکی از علل سست شدن زیرساخت این کشورها شد. آمریکا به عنوان یکی از سناریو نویسان این نمایش، توانش را با کاهش میزان ذخائر طلا و عدم پشتیبانی از ارزَش پرداخت میکرد. ساخت تسلیحات هزینه ی کمرشنکی را به بار آورده بود و رویای تغییرات ژئوپلیتیک که بسیار دور از دسترس بود. البته خوشبختانه تئوری بازنده-بازنده دنیا را از شر استفاده ی طرفین از سلاح هسته ای نجات داد و اقتصاد جهانی را به شوک نیکسون سوق داد.

ابراز وجود های فرانسه

در دهه ی 1960 ژنرال دو گل در دوران 10 ساله ی ریاست جمهوری اش در فرانسه ی آزاد ، بارها به شیوه های مختلف غیر قابل اتکا بودن سیستم برتون وودز را نمایان کرد که این اقدامات او نیکسون را به مسیری بی بازگشت در اتخاذ تصمیمات اقتصادی اش قرار میداد. یکی از علل شوک نیکسون ، سماجت های فرانسه در تبدیل کردن ذخائر دلار به طلا شناخته شده است که با وصول طلا به ارزش ارزی 2 میلیارد دلار ، ضربه ای مهلک به برتون وودز و هژمونی دلار آمیریکا وارد کرد.

تصمیم سخت ریچارد نیکسون

حالا دوباره به 1971 برمیگردیم. جایی که مالک موقت کاخ سفید و همراهانش دست به اقدام هایی بزرگ و تاریخی در سطح اقتصادی و سیاسی زدند تا شاید بتوانند اعتبار در خطر افتاده ی ارز خود را بازگردانند و همچنین کوچک شدن ذخائر طلای کشور را نجات دهند. این هیئت مدیریتی در سطح بین الملل مجموع اقداماتی کردند که در تاریخ به نام شوک نیکسون شهره شده است.

• دولت رفاه: در پی پیشگیری نوسانات بازار ارز جهانی، آمریکا به نوعی از سیاستهای کینزی جذب شده بود. مداخله ی دولت در تعیین قیمت ها و فعال کردن بخش هایی خاص از نظام تولید و مصرف در سطح ملی که با این کار بتواند از سونامی های کوچک و بزرگ اقیانوس پر تلاطم اقتصادی جان سالم به در ببرد.
• قطع تعهد مبادله ی دلار و طلا: این اقدام نیکسون ، مشخص ترین نشانه ی شوک نیکسون در رابطه ی میان طلا و دلار بود. ریچارد نیکسون عملا با این کار خود را از قید و بند نسبت ثابت ولی شکننده ی 35 دلار در قبال یک اونس طلا بیرون کشید و تیر خلاص را بر پیکر نیم جان سیستم برتون وودز زد. 

این سیستم شناور ، اگرچه در ابتدا باعث افت قیمت دلار شد اما در ادامه و حتی تا همین امروز نیز الگوی بسیاری از کشورهای دنیا از جمله کانادا ، استرالیا، فرانسه و ... میباشد. این سیستم به دلار اجازه ی شناور بودن در هر اتفاق و حادثه ای را میدهد و همچنین از خالی شدن ذخائر طلا جلوگیری میکند. البته نیکسون در پی ایجاد شوک نیکسون با این وعده که به زودی به نظام دلار با پشتوانه ی طلا بازخواهد گشت ، دغدغه مندان را آرام کرد اما استعفای او بعد از رسوایی واترگیت در 1974 پایان این قصه را برای مخاطبان باز گذاشت.

سرنوشت طلا در شوک نیکسون

پیش از 1971 در پی سیاست گذاری های دولت رفاه که خطر تحلیل رفتن ذخائر طلا دولت را تهدید میکرد، نگهداری طلا برای مردم غیر قانونی بود و این باعث عدم دسترسی افراد به طلا به عنوان سرمایه ای امن میشد. به دنبال قطع پیوند دلار و طلا، هر اندازه که دلار وارد بازار متلاطم و پر افت و خیز میشد ، طلا جایگاهی مستحکم تر و با ارزش تری پیدا میکرد. در پی عدم تعهد دولت نیکسون در مبادله ی طلا و دلار ، تا سال 1974 قیمت هر اونس طلا در بازار جهانی از 35 دلار به بیش از 100 دلار افزایش یافت. شوک نیکسون اگرچه در کشورهایی که از بزرگان تولید طلا بودند پیامدهای جدی و بعضا خطرناکی به جا گذاشت ، مانند نظام آپارتاید آفریقای جنوبی که منجر به مشاجرات برون مرزی هم شد، اما در مجموع طلا را به کالایی با ارزش و مستقل در جهان تبدیل کرد. در ادامه به چند نمونه از تاثیرات شوک نیکسون بر طلا اشاره خواهم کرد:

• افزایش ارزش طلا: به عنوان اولین و مهمترین تاثیر شوک نیکسون بر طلا شناخته میشود که تا امروز نیز ادامه دارد.
• ارتقای امنیت طلا به عنوان دارایی: پس از اقدام نیکسون ، افراد توجه خود را به طلا معطوف کردند تا سرپناه امنی برای دارایی های خود داشته باشند. طلا پس از این فارغ از نوسانات ارز و تورم توانست تقاضا ها را افزایش دهد و در بی ثباتی های مالی باعث آسودگی خیال افراد باشد.
• تشکیل بازارهای جدید طلا: پس از شوک نیکسون و فراغت طلا از نقش حمایتگری برای دلار، نرخ رشد ارزش طلا ثبات را شکست و در پی تعیین ارزش در بازار آزاد ، بازارهای تجارت متنوعی پیرامون طلا تشکیل شد. 
• دگرگونی ساختارهای مدیریت بحران های پولی: به دنبال این رویداد ، به علت شناور شدن نطام مالی و ارزی ، مدیریت مسائل اقتصادی خرد و کلان دیگر کار آسانی نمی نمود. دولت ها مجبور به کشف راه حل های هوشمندانه و خلل ناپذیر تری بودند تا میزان آسیب پذیری اقتصادی و سیاسی خود را به حداقل کاهش دهند.
• کاهش قدرت نفوذ دلار: با کم شدن ارزش دلار در معاملات جهانی در پی شوک نیکسون، دولت ها به فکر تنوع بخشی به منابع ارزی و مالی خود افتادند. یکی از پیامدهای عدم تسلط دلار ، رشد و مطرح شدن ارز های دیگر بود که در کنار دلار به عنوان منابع ذخیره ی ارزی کشورها تبدیل شد. حتی خود طلا نیز به طور مستقل به عنوان منبع با اهمیت اعتبارات مالی ، مورد بازنگری قرار گرفت.
• طلا به عنوان ذخیره ی ارزش کشورها: با نگاهی تاریخی به شوک نیکسون و بعد از آن درخواهیم یافت که در اتفاقاتی از قبیل شوک نفتی و تورم های شدیدی که گریبان گیر کشورهای مختلف شده است ، به علت ثبات بالای طلا و بی ثباتی ارزهای موجود، طلا به مثابه سرپناهی امن بر روی اقتصاد کشورهای درگیر بحران سایه افکنده است.

نتیجه گیری

شاید تصمیم ریچار نیکسون در اقتصاد سیاسی آمریکا ، مخصوصا شوک نیکسون ، به شکل موضعی و مقطعی کاری دیوانه وار به نظر بیاید. شاید سیاستهای داخلی اش مردم آن روزها را بهت زده و عصبانی کرده باشد اما توجه او به سیستم شناور ارز و بازار اقتصاد آزاد تبدیل به الگویی برای سایر کشورها شده است و همچنان پس از گذشت 50 سال جهان دیگر علاقه ی چندانی به بازگشت به برتون وودز نشان نمیدهد. در پی شوک نیکسون بود که جهان به ظرفیت ها و ظرافت های مدل های جدید اقتصادی پی برد و البته طلا نیز از قید و بند پشتوانه ی دلار خارج شد و به جایگاه مستقل خود بازگشت.