جنگ ها آینه ی تمام نمای بن بست تفکر انسانی هستند. قرن بیستم از انقلاب بلشویک تا جنگ سرد همواره آبستن اتفاقاتی بود که بر تمام ابعاد زندگی بشر از اقتصاد تا سلامت جانی و روانیشان اثر گذار بوده است. یکی از خانمان سوزترین اتفاقات این قرن ، جنگ جهانی و بن بست مداخله ی سیاسی و نظامی دولت های جهان بوده که به نابودی اقتصاد جهانی ختم شد و در پی نابودی اقتصاد ، دولت ها مداخله ی اقتصادی را جایگزین مداخله ی نظامی کردند. در این مقاله قصد داریم به برتون وودز بپردازیم و مهمترین بازیگر این سناریو یعنی طلا را زیر ذره بین خود قرار دهیم.
کنفرانس برتون وودز Bretton Woods Conference
در سال 1944 ایالات متحد یکی از مهمترین نشست های اقتصادی بعد از جنگ دوم جهانی را در نیوهمپشایر برپا کرد. کنفرانس برتون وودز که با حضور اقتصاددان ها و سیاست مداران بیش از 20 کشور جهان از جمله ، آمریکا، بریتانیا ، فرانسه، هند و... انجام شد .
در این اجلاس مهم حضور نظریه پردازان اقتصادی و سیاسی ، رنگ و بوی استراتژیکی به آن بخشید. از میان تئوریسین های برجسته ، جان مینار کینز بریتانیایی و هری دکستر وایت آمریکایی از همه مهمتر هستند. سیستم اقتصادی برتون وودز نیز حاصل تضارب آرای این دو متفکر بود. اگرچه نظرات وایت بر کینز به علت نفوذ عناصر آمریکایی چربید اما در سالهای بعد ساختار تئوریک اقتصاد کینزی تاثیرات چشمگیری در سیاست های اقتصادی دنیا بر جا گذاشت.
از نگرانی های متصدیان کنفرانس برتون وودز ، تکرار نشدن فاجعه ی اقتصادی و رکود مهلک اقتصادی در دهه ی 1930 بود. از پنجشنبه ی سیاه در 1929 که بازار سهام آمریکا سقوط کرد ، جهان بی شک بزرگترین و طولانی ترین بحران را در زمینه ی مالی و تجاری تجربه کرده است. ورشکستگی بانکها و عدم پایبندی به تعهداتشان تمام معادلات اقتصادی را بر هم زد و زمینه های ایجاد اقتصاد جدیدی با پشتوانه ی طلا برای جهان به ارمغان آورد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
دستاوردهای برتون وودز
برتون وودز که جوابیه ای برای برون رفت از بن بست نظامی و رکود اقتصادی فراگیر در جهان بود با پیشنهاد افزایش حداکثری مداخله دولت ها در امور اقتصادی ، سعی در ایجاد نسبت های جدید عناصر موثر در نظام مالی داشت.
کینز با پیشنهاد مداخله ی دولت در اقتصاد و همچنین تاسیس ارز مشترک و اعتبار پولی معیار برای ایجاد ثبات در جهان بنیانگذار سیستم برتون وودز و تفکر جدید بود. اگرچه ارز پیشنهادی کینز توسط مجمع مردود شد اما فرصت را برای هری وایت بوجود آورد تا با پیشنهاد های خود هژمونی آمریکا را در برتون وودز تثبیت کند. سه اتفاق مهم در نتیجه ی این نشست در 1944 رقم خورد که بازیگران اقتصادی نیمه ی دوم قرن بیست را مشخص کرد. طلا و دلار مانند نقش اول های سناریوی استودیوهای هالیوودی ستاره های پر طرفدار جهان اقتصاد شده بودند و بازیگران دیگر باید در سایه ی آنها و برای آنها فعالیت میکردند.
1. طلا به عنوان تثبیت کننده ی ارز
یکی از سیاست های اقتصادی اجلاس برتون وودز ، گذاشتن مبنای دلار برای معاملات و ذخیره ی ارزی در دنیا بود . این کار با پشتوانه ی منابع طلای آمریکا در تثبیت کردن نوسانات ارزی در جهان میسر میشد. ایالات متحد متضمن پرداخت هر اونس طلا در مقابل 35 دلار شد و پشتوانه ی طلا در آمریکا باعث تعیین دلار برای معاملات جهانی شده بود. این عامل مهم چند نکته را در پی داشت:
- طلا به عنوان نهایی ترین سنجش در اقتصاد
- تثبیت کنندگی طلا در قیمت ارز
- طلا به عنوان استراتژیک ترین منبع پس انداز ارزی کشورها
- تضمین اعتماد جهانی : دولتها بنا به اطمینانی که از مبادله ی دلار با طلا با نرخ ثابت داشتند به جمع آوری دلار مبادرت میکردند
مطالعه بیشتر: همه چیز درباره شوک نیکسون و تاثیر آن بر رابطه قیمت طلا و دلار
2. راه اندازی صندوق بین المللی پول
یکی دیگر از پیشنهاد های کینز و وایت در برتون وودز ، راه اندازی سازمانی بین المللی برای تعین سیاست های مالی و نطارت بر کشورهای عضو بود. صندوق بین المللی پول وظایفی و اهدافی را دنبال میکند . چند نمونه از اهداف این سازمان به شرح زیر میباشد:
- ثابت نگه داشتن نرخ ارز
- برقراری نظم مالی در دنیا
- ساده سازی تجارت بین دولت ها
- در اختیار قرار دادن وام ها به کشورهای عضو این سازمان
- کمک به بالا بردن سطح رفاه عمومی
این سازمان در راستای دستیابی به اهداف خود مکلف است برنامه های راهبردی را به اجرا بگذارد . این وظایف شامل:
- دیدبانی سیاست های مالی کشورهای عضو
- ارائه ی کمک به کشورها برای پرداخت بدهی های خارجی و کسری تراز مالی
- تسهیلگری در بهبود قوانین مالی و بانکی کشور
- ارائه ی راه کارهای کارشناسی و آموزش های تخصصی
- بررسی تراز مالیاتی و کمک به مدیریت بهتر صادرات و واردات
3. بانک بین المللی توسعه International Bank for Reconstruction and Development
این نهاد مالی نیز یکی از ارکان تئوری سیستم برتون وودز بود که وظیفه ی تامین مالی سیاستگذاری های این نگرش اقتصادی را بر عهده داشت. اهداف اصلی بانک بین المللی توسعه عبارت بودند از:
- کمک به بخش های جنگ زده: کشورهای آسیب دیده از جنگ جهانی توسط این نهاد تحت حمایت قرار میگرفتند. با گذشت زمان ، این هدف به حمایت از کشورهای در حال پیشرفت تغییر کرد
- تسهیلگری توسعه: این بخش از ایده ی برتون وودز به کمک برای بهبود زیرساخت کشورهای عضو میپردازد. علاوه بر تامین بودجه ی زیرساخت شهری به کاهش فقر و بهبود سطح آسایش افراد نیز توجه ویژه دارد
- ایجاد فضای اقتصاد با دوام: با ارائه ی وام و کمک های فنی در راستای جبران کمبود های کشورهای درحال توسعه به شرایط پایدار اقتصادی اعضا نگاهی ویژه دارد.
- ساده سازی سرمایه گذاری خارجی: با تضمین وام ها قدمی بزرگ در تسهیلگری جذب سرمایه گذاری خارجی و ایجاد پیوند بین اعضای سیستم برتون وودز برداشته است.
سازو کار عملیاتی این نهاد نیز حائز اهمیت است
- ارائه ی وام و تسهیلات بلند مدت یا کم بهره
- کمک به زیرساخت ها
- سرمایه گذاری بانکی از قبیل حق عضویت و فروش اوراق مشارکت
- نظارت دقیق بر پروژه ها
تاثیرات سیستم برتون وودز بر طلا
بنا بر سیاستگذاری های کارگروه اقتصادی برتون وودز ، موقعیت طلا به استراتژیک ترین حالت خود رسید. دلار که به عنوان ارز پایه ی معاملات پولی برگزیده شده بود باید در ازای وجود طلای با ثبات ، ذخیره و معامله میشد و این مسئله اهمیت ذخایر طلای کشورها را بالاتر میبرد. وجود طلا به منزله ی تحکیم بنیان های سیاسی ، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها محسوب میشد . درنتیجه دولت ها قوانین و برنامه هایی دقیق برای بدست آوردن و حفظ این کالای ارزشمند داشتند . در اینجا به مواردی از این برنامه ها و قوانین اشاره خواهم کرد.
- ارزش بدون تغییر دلار به طلا: همانطور که گفته شد این پایه ای ترین قانون برتون وودز بود . 35 دلار با یک اونس طلا معاوضه میشد که این تثبیت قدرت طلا در این سیستم بود.
- کاهش خرید و فروش خصوصی طلا: دولت ها برای حفظ ذخایر طلا و موجودی بانک مرکزی خود معاملات خصوصی را کنترل و کاهش دادند تا با این کار از خروج طلا از ید دولت جلوگیری کرده و از ایجاد تورم و بی ثباتی جلوگیری کنند.
- دولتی شدن معاملات طلا: تمام معاملات طلا زیرنظر دولت و در انحصار دولت قرارگرفت و کشورهای عضو برتون وودز نمیتوانستند به طور مستقیم از بازار آزاد طلا بهرمند شوند.
- تجمیع منابع طلا در بانکهای مرکزی: طبق سیستم برتون وودز دولت ها ملزم به ذخیره ی طلا در خزانه های بانک مرکزی بودند . در آن زمان آمریکا بیشترین ذخیره را دارا بود . و این قانون ، بانکهای مرکزی را به عنوان ضمانت اجرایی این نظام مالی جدید معرفی میکرد.
- کنترل بازار جهانی طلا: برای جلوگیری از نوسانات شدید قیمت طلا در جهان ، آمریکا و دیگر کشورها دست به کنترل این بازار زدند. یکی از معروفترین جریانات این حوزه استخر طلای لندن در سال 1961 بود که همزمانی خرید و فروش چند کشور در بازار طلا باعث ثبات نرخ طلا در جهان میشد.
- عدم تغییر نرخ ارز نسبت به طلا: دولت های برتون وودزی اجازه ی کاهش یا افزایش خودسرانه ی نرخ ارز خود را نداشتند و برای اینکار باید با مجوز از صندوق بین المللی پول عمل میکردند. این اقدام و نظارت مانع از بروز جنگ اقتصادی میشد.
- ممانعت از سفته بازی روی طلا: با نظارت بر بازار طلا از سفته بازی و شکلگیری بازارهای موازی و قاچاق طلا جلوگیری شد.
بزرگترین چالش های طلا
با وجود اعمال نفوذ ابرقدرت های سیاسی و اقتصادی جهان ، تقاضا برای طلا همچنان بالا بود و این به شکلگیری بازارهای کوچک در گوشه و کنار جهان اقتصاد دامن زد. این مسئله پایه های اتفاق تاریخی شوک نیکسون را که در مقاله ای دیگر به آن پرداختیم رقم زد. برتون وودز در نهایت از قدرت طلا شکست خورد و دنیا در شوک فرو رفت.
نتیجه گیری
اگرچه ایده های کینز و وایت در برتون وودز جهان را از بن بست 1930 و 1944 نجات داد اما، قدرت طلا آنقدر زیاد بود که با کوچکترین دسیسه هایی توسط فرانسوی ها سیستم اقتصادی برتون وودز متزلزل شود. طلا همچنان ارزش ایمن سرمایه گذاری خود را حفظ کرده است و فارغ از تئوری های اقتصادی ، این کالا ارزش ویژه ای در زندگی مردم و اقتصاد خرد و کلان کشورها دارد.
